عزاداری حسینی؛ شور یا شعور؟
محرم بانگ رسای همه انسانهاست و ذات عاشورا نماز است و عدالت، نه فقط عزاداری و مصیبت. بنابراین اگر کسی عاشورا را با همه ابعاد آن بشناسد، اصل مصیبت را فراموش می کند و برای عاشورای حسینی به سوگ می نشیند و گوش دل باز می کند تا بشنود از حرف های زخم داری که تیغ تیزش روح را می تراشد و صیقل می دهد تا تندیسی بسازد از آدمیت.
پس ابزاری نیاز است از منبر و مداحی تا شور و شعور که انسان را آسمانی کند از زمینی که قفسی شده و مانع از اوج گرفتن. منبر و مداحی از دیرباز کارکرد رسانه ای را ایفا می کند تا به وسیله آن نام و یاد ائمه اطهار و مصائب وارده بر آنان را زنده نگه دارد.
مناسک و مراسمی که مداحان بر پا می کنند با ایجاد شور و حرارت در میان جوانان به برانگیختن انگیزه آنها پرداخته و تلاش می کنند اینگونه به بازخوانی و ذکر وقایع عاشورا و دیگر مصیبت ها بپردازند.
اما در این میان و با تقویت جایگاه مداحان نقش منبرها کمرنگ شده تا جایی که برخی، این موضوع را کمرنگ شدن جایگاه منبر و موضوعات آن در میان نسل جوان می دانند.
اما شور مداحی و شعور منبر همچنین جایگاه عقل و احساس در این میان موضوعی نیست که بتوان به سادگی از کنارش گذشت بلکه قدر و منزلت این دو رسانه تا جایی انکار ناپذیر است که منبر را می توان منبع عقل و مداحی را محرک احساس دانست.
به همین منظور برآن شدیم بیشتر نسبت به کارکرد این دو پرداخته و با بررسی مفصل تر به آسیب شناسی مجالس عزاداری از زبان منبری ها و اهل فن همچنین مردمی بپردازیم که خطاب مجالس هستند.
آنچه آسیب خوانده می شود
سیدالشهدا (ع) حماسه ای ماندگار در جهان اسلام خلق کرد و اسوه مبارزان و مجاهدان تاریخ است از همین رو منبر محرم باید پیام رسان عبرتهای حماسه ماندگار عاشورا باشد، اما نوع مداحی و عزاداری مشتاقان و شیفتگان سالار شهیدان گاهی دچار آسیب هایی می شود.
در همین زمینه حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی کارشناس علوم دینی واستاد دانشگاه و از خطبا و وعاظ با سابقه در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان معتقد است: » گاهی اوقات آنچه اسمش را آسیب می گذارند به معنای واقعی آسیب نیست بلکه احساسات پاکی است که در جوانان ما وجود دارد و همین احساسات پاک مسبب جذب آنها به سمت هیات ها و دسته جات عزاداری و سینه زنی می شود. پس قبل از پیشداوری اصل این احساسات را از نظر دینی باید مورد بررسی قرار دهیم.»
وی می گوید:«انسان ها دارای ۲ نیرو هستند که با این دو نیرو زندگی می کنند، یعنی جدا از هم اصلا امکان ندارد و آن عقل و دوم، احساس است. پس ا حساس چیزی نیست که مورد نکوهش واقع شود چه در زنان و چه در مردان. چون مملکت وجودی افراد اقتضا می کند تا هر کس از این دو نیرو در جهت کمال استفاده کند هر مقدار کمال بیشتری کسب کند به خداوند مقرب تر است.»
وی منبر را منبع عقل و مداحی را محرک احساس دانسته و می گوید: «احساسات مورد نیاز انسان برای عزاداری ها در روایات هم دیده
می شود. در روایات آمده زمانی که امام سجاد(ع) کربلا را ترک می کردند دستور دادند خیمه های نیم سوخته را همراه بیاورند. وقتی به نزدیکی های مدینه رسیدند گفتند خیمه ها را بنا کنند تا مردم مدینه این ها را ببینند که چه بر سر
آل رسول الله(ص) آمده است. گاهی مواقع اگر شور تنها باشد آن هم بدون بیان مفاهیم می شود آسیب. اما اگر در کنار هم باشند و از شعور استفاده کنیم و اهداف امام حسین (ع) را در مجلس بررسی کنیم، این خودسازی انسان را به همراه دارد. اگر این دو در کنار هم و همپای هم باشند انسان با شرکت در عزاداری ها ترغیب می شود به سوی خداوند و رضای او و همین سودمند است .»
براساس همین ادعا وعاظ، خطبا و منبریها پیام آوران واقعی قیام امام حسین(ع) در جامعه امروزی هستند و منبر محرم پیام رسان عظمت، عزت، آزادگی و شجاعت سیدالشهدا (ع) است.
به حتم به همین دلیل است که مداحان و وعاظ باید در مجالس عزاداری امام حسین (ع) در کنار بیان عظمت سیدالشهداء (ع) مظلومیت و غربت آن حضرت و یارانشان را تشریح کنند.
مجالس را مدیریت کنید
سپردن مجالس عزاداری و مولودی خوانی به مداحان جوان در نتیجه فقدان مدیریت و ساماندهی مجالس از جمله آسیب هایی است که برخی از مردم طی گفت و گو با گزارشگر کیهان به آن اشاره می کنند.
سید محمد جباری جوان بسیجی واگذاری مجالس عزاداری و حتی مولودی خوانی به برخی مداحان جوان که فارغ از تجربه و تحصیل و مطالعه جامع در این خصوص هستند را آسیب جدی برای مجالس عنوان می کند.
وی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان اینطور توضیح می دهد:« برخی از جوانان که علاقه زیادی به مداحی دارند تنها ابزار ایجاد شور را در مجالس صدای گرم و شیوا و گریاندن مردم می دانند در حالی که این شرایط باعث می شود مجالس محتوای نازلی داشته باشد حتی در اثر کم تجربه بودن مداح دلخوری حاضرینی که به امید یادگیری از مکتب اهل بیت (ع) وارد مجلس شده اند کاملا طبیعی است.»
این جوان ۲۳ ساله ادامه می دهد: »برخی از مجالس عزاداری سخنران و منبری ندارند و این باعث می شود حاضران بهره کافی از مجلس نبرند. این موضوعی است که تجربه کرده ام و بارها از دوستانم هم شنیده ام که مجالس عزاداری اطلاعات کاملی از سیره ائمه اطهار (ع) نمی دهد بلکه بیشتر با کتل و علم و ابزارهایی که برخی هیئات دارند یا شعرخوانی هایی که منحصر به زیبایی صورت نه سیرت شهدای کربلا است به خرافه دامن می زنند. در حالی که اگر مدیریت خوبی اعمال شود یا سازمان و نهادی برای ساماندهی مجالس و تایید مداحان و اشعار آنها وجود داشته باشد دیگر مجالس دچار آسیب نخواهد شد.»
به محتوا اهمیت دهید
امروزه با مشاهده برخی موارد در مجالس عزاداری این امر به ذهن خطور می کند که این رسالت عظیم و کارآمد چند سالی است دستخوش تغییراتی شده و بیشتر در منابر و مجالس عزاداری به تبیین مظلومیت امام حسین (ع) پرداخته می شود که هیچ معرفتی را در مخاطبان در خصوص آن حماسه ماندگارکربلا ایجاد نمی کند.
حجت الاسلام والمسلمین یحیی کمال کارشناس معاونت فرهنگی تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نیز آسیب شناسی مجالس عزاداری را بحث مفصلی می داند که مدتی است روی آن کار می شود.
وی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان اظهار می کند: »اخیرا طی جلسات کاربردی به مبلغان گوشزد شد که تاریخ را به درستی مطالعه کنند و با آگاهی کامل از حوادث و قیام عاشورا خودشان تحریفات و آسیب ها را شناسایی و دقت کنند. آنچه در این میان مهم به نظر می رسد محتوا، نحوه اجرا و همچنین خود مداحان هستند. یعنی در بحث محتوا اگر مطالعه کاملی صورت نگیرد واقعیت ها مطرح نشده در نتیجه خطاها و اشتباهات خود باعث آسیب می شود.»
حجت الاسلام والمسلمین کمال در قالب اجرا نیز به دسته های سینه زنی که با علم و کتل و یا قمه وارد خیابان ها می شوند اشاره و تاکید می کند: »شاید زمانی این روش خوب بود اما فقط حسن فعلی مهم نیست بلکه حسن فاعلی هم اهمیت دارد چرا که چشم های زیادی این روزها روی مسلمانان زوم شده و باید مراقب بود تا ورود مطالب وهن و خرافه موجب صدمه زدن به جامعه اسلامی نشود. دعوت از مداحان هم سومین عامل موثر در جلوگیری از آسیب به مجالس عزاداری است و اینکه مردم نباید از مداح فقط شور مجلس را بخواهند بلکه هدف محتوای اشعار و زنده نگاه داشتن سیره ائمه اطهار است که مداحان و مردم باید رعایت کنند. اگراینطور نباشد انحراف را در مجالس خواهیم داشت.»
حفظ شأن سیدالشهداء (ع) در مجالس عزاداری ماه محرم در گرو اخلاص و صداقت مداح و خطیب در بیان ویژگیهای آن حضرت و عظمت قیام امام حسین (ع) از اهم مسایلی است که می بایست توسط مداحان و سخنرانان مورد توجه قرار گیرد .
وظایف خطیب و مداح
به اعتقاد کارشناسان یک خطیب و مداح باید با ظرافت خاصی پس از مطالعه و استخراج منابع دینی در مورد قیام امام حسین (ع)،معنویت و عرفان آن حضرت را در کنار دیگر جنبه های حماسی ایشان بدون هیچ کم و کاستی برای مردم تشریح کند تا نسبت به امام خود معرفت واقعی پیدا کنند. مهم اینست که نباید از هر وسیله ای برای برانگیختن احساسات مردم استفاده کرد .
حجت الاسلام محسن تاج لنگرودی نیز امام حسین (ع) را نماد واقعی ایمان، شجاعت، رشادت، جوانمردی، ایثار و ... دانسته و عنوان می کند: »تبیین اوصاف بی شمار سیدالشهداء (ع) از وظایف خطبا در ماه محرم است. وعاظ با استناد به روایات، احادیث مستند و با زبان ساده و قابل فهم می توانند در عین بیان غربت و مظلومیت امام حسین (ع) شجاعت و ایثار و فداکاری ایشان را در مقابل دشمنان برای مردم تبیین کنند.»
این استاد دانشگاه با اشاره به لزوم احیای دو فریضه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه تصریح می کند: »احیای این دو فریضه از دیگر دلایل قیام امام حسین (ع) بود که خطبا در منابر محرم با پرداختن به این مساله و تبیین زوایای آن در زندگی امروزی بشر فهم بهتر آن را برای مردم فراهم می آورند.»
علاوه بر بحث مداحی و حفظ شان و جایگاه امام حسین (ع)، نیاز است به بحث اشعاری که در مجالس عزاداری خوانده می شود نیز توجه کافی شود. چرا که یکی از ملزومات مجالس عزاداری روضه خوانی مستند و متقن و استفاده از منابع معتبر است. منبری نباید برای برانگیختن احساسات مردم از هر متن و روایتی در مجلس ائمه (ع) استفاده کند.
تاج لنگرودی در مورد ویژگیهای روضه خوانی حضرت سیدالشهداء (ع) معتقد است: »در روضه امام حسین (ع) نباید تنها بر جنبه احساسی مردم تاکید داشت بلکه باید در کنار این مساله به بیان فضایل آن حضرت پرداخت . گاهی شنیده می شود اشعاری بدور از فضایل آن امام همام و عقل و منطق در مجالس مداحی قرائت می شود و یا در مجالس روضه خوانی مطالبی تنها در جهت شور گرفتن خوانده می شود که این مساله چندان جالب نیست.»
وی روضه راستین را دارای این خصوصیت عنوان می کند که باید از اهداف بینشی و گرایشی برخوردار باشد و در کنار معرفت و شناخت اهل بیت(ع) گرایش به برانگیختن احساسات و عواطف مسلمانان نیز در آن وجود داشته باشد.
انتشار تصاویری از قمه زنی در روز عاشورا و کودکی که توسط والدینش قمه خورده در فضای سایبر به همراه عباراتی از قبیل « تروریست ها به فرزندان خود هم رحم نمی کنند» و غیره به ابزاری برای تخریب مسلمانان مبدل شده است.
عکس مادری که بچه شیرخواره اش را به بغل گرفته و به سر او قمه می زند و ذیل آن نوشته اند «کسی که به بچه خود رحم نمی کند به مردم دنیا رحم می کند؟» همه آن چیزی نیست که امپریالیسم رسانه ای غربی برای تخریب چهره مسلمانان جهان به کار بسته است.
در گزارش دیروز کیهان اشاره شد یکی از آسیب های مهم مجالس عزاداری پرداختن به مطالب حاشیه ای است و تنها به ایجاد شور و هیجان در میان مردم پرداخته شده و هدف اصلی گریاندن است و بس! یعنی فقط شور بدون اشاره به اصل واقعه کربلا.
آنچه دقت بیشتر را در این امر ضرورت می بخشد رسالت عظیمی است که بر دوش مداحان و خطبا سنگینی می کند .
رسالت دارانی که در تمام قرون و اعصار بعد از واقعه عاشورا همواره از هیچ تلاشی به منظور زنده نگاه داشتن واقعه عاشورا فروگذار نبوده و اقدامات ارزنده ای در این راستا انجام داده اند .
همانگونه که اساتید فن خطابه نیز همواره ضمن اشاره به لزوم تبیین اهداف و رسالت های امام حسین(ع) در مجالس عزاداری بر استفاده از منابع معتبر و تبیین عبرتهای عاشورا برای استفاده انسان ها در دوران معاصر توسط مسلمانان تاکید کرده اند که نه تنها منبرها بلکه مداحی ها را نیز شامل می شود .
اما بعضا و ناآگاهانه در مجالس عزاداری شاهد اشعار و روایاتی از سوی برخی خطیبان و یا مداحان هستیم که فاقد سند بوده که می تواند آثار منفی بی شماری به مجالس عزاداری وارد سازد.
آثار و تبعات تحریف
تحریف واقعه عاشورا و گاه دروغ پردازی در اشعار و روایات به منظور گرم تر کردن مجلس و یا بزرگ جلوه دادن حوادث کربلا نه تنها به جلب مخاطب منجر نمی شود بلکه عاملی برای گریز جوانان از منبرها و مجالس ائمه اطهار(ع) خواهد شد.
حجت الاسلام و المسلمین تاج لنگرودی استاد دانشگاه و از منبری های باسابقه در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان ورود تحریفات به مجالس ائمه اطهار(ع) را وسیله سوءاستفاده دشمن از جلسات دینی مسلمانان عنوان کرده و نسبت به پیشگیری از چنین خطراتی هشدار می دهد.
وی در توضیح بیشتر می گوید: دشمنان اسلام و مسلمین منتظرند تا اقدامی خلاف واقع و منطق از سوی مسلمانان سر بزند تا از همین ابزار برای بهانه جویی و محکوم کردن مسلمانان بهره بگیرند. مثلا در رابطه با بحث قمه زنی کافی است سری به سایت های اینترنتی بزنید و ببینید دشمنان چطور از بحث قمه زنی بر علیه اسلام استفاده می کنند. حتی با این هدف نتیجه می گیرند که اسلام یک دین تروریستی است. کوتاهی هایی هم از سوی برخی خطیبان و مداحان مشاهده می شود. خودم سال گذشته در ایام محرم شاهد بودم و اگر همان فرد عقلانی تر به محتوای روضه هایش توجه می کرد متوجه کذب بودن آن می شد. این افراد هر کجا وارد می شوند به عنوان الگو مورد توجه مردم قرار می گیرند پس باید خودشان دقت کنند مطالبشان عقلانی و با شرع منافاتی نداشته باشد.
وی همچنین اظهار می کند: دشمنان چنین ترویج می کنند که مسلمانان ظاهرشان اسلامی است ولی باطن اسلامی ندارند. شعارشان این است که «در دنیا مسلمانی می بینید اما مسلمان نمی بینید. یا در ایران مسلمان می بینید اما مسلمانی نمی بینید.» یکی از اثرات منفی روضه های دروغ این جاها مشخص می شود. گاهی کارهای خلاف اخلاق در برخی هیات ها صورت می گیرد. مثلا عزاداری هایی که بیشتر با سبک های غربی سازگار است. اثرش این است که جوان می گوید خب فرقی نمی کند نوار عزاداری به سبک غیرعرفی گوش کنم که سبک آن حرام است و یا نوار مبتذل خارجی که سبکش حرام است. این ها اثرات منفی عدم توجه ما در مجالس است،گرچه این بهانه دادن ها عمدی نیست.
دقت در فرامین رهبری، حلاّل آسیب ها
به اعتقاد کارشناسان آنطور که باید و شاید به فکر پردازش اصول در مجالس مولودی خوانی و عزاداری ائمه اطهار(ع) نبوده ایم.
البته طبق فرمایش گرانقدر مقام معظم رهبری و رهنمودهای ایشان بسیاری از آسیب ها رفع شده اما تا اجرای دقیق فرمایش ایشان راه طولانی در پیش است.
یکی از این اقدامات نظام مند شدن عالم مداحی است. به این معنا که مداحان آموزش هایی دیده و پس از طی مراحل مورد نیاز و تایید اساتید بنام قادر به حضور در مجالس و مداحی باشند.
حجت الاسلام و المسلمین شجاعی ازکارشناسان علوم دینی و منبری های بنامی است که علت کمرنگ شدن تاثیر مجالس منبری ها و خلوت بودن آنها را طی سال های گذشته طرح مباحث خودسازی در میان انسان ها عنوان و تاکید می کند: برخی مسایل به دلیل اینکه شور و هیجان در جوانان ایجاد نمی کند چندان هم مورد استقبال آنها قرار نمی گیرد . این موضوع به دلیل ماهیت وجودی بحث چندان مورد استقبال قرار نمی گیرد و مشتری ندارد چون شور در میان جوانان ایجاد نمی کند پس به دنبال مجالس و محافلی می روند تا این هیجان را بدست بیاورند، به همین دلیل است که امروز مداحان مجالسشان گرم تر از منبری هاست .
وی ضمن تاکید بر دقت مداحان در انتخاب اشعار و روایات در مجالس عزاداری و مولودی خوانی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان می گوید: اشعار در مدح ائمه(ع) باید طوری انتخاب و خوانده شود که به عنوان یک پیام رسان کامل عمل کند. در شأن عزاداری ائمه اطهار (ع) نیست که ترانه های آلوده و هرز در مجالس طرح و الگوی مداحان ما قرار گیرد . همانطور که مقام معظم رهبری در روز ولادت با سعادت حضرت زهرا (س) به جامعه مداحان اشاره فرمودند که «اگر جامعه مداح خود بتواند» یعنی این مساله ای نیست که عاجز باشد و دیگران بیایند و برایش تعیین تکلیف کنند. چه اشکالی دارد خود عزیزان مداح ساماندهی در بحث ها و اشعارشان داشته باشند . اگر در فرامین مقام معظم رهبری دقت شود آسیب ها حل خواهد شد.
وی ضمن تاکید بر این مساله که آسیب های اشعار خلاف واقع در مجالس، جوانان را فراری و گریزان می کند، می گوید: مداحان این توانایی را دارند آهنگ هایی را که هماهنگ با دین، مذهب و ایمان باشد و اشعاری که از آن بوی کفر نیاید و مردم را هدایت کند، بسازند. گاهی گوینده ای ممکن است ۱۰ شب صحبت کند و یک شاعر در یک بیت عمق مطلب ۱۰ شب سخنرانی را بگوید و جا بیاندازد . بعضی از مداحان نوپرداز هم هستند که به معنای واقعی فرامین مقام معظم رهبری توجه نکرده و با اشعار و آهنگ های نامتناسب به کار خود مشغولند اما شعرای برجسته و متدین و مداحان زیادی داریم که حفظ منابع مذهبی و شئون اسلامی برایشان اهمیت دارد و البته از سوی جوانان هم مورد استقبال قرار می گیرند.
بگویید تحیر در مداحی، نه انحراف
پرداختن به آسیب های مجالس عزاداری گاهی اوقات این تصور را در ذهن ایجاد می کند که اغلب مجالس دچار نوعی آسیب هستند.
حجت الاسلام و المسلمین مرتضی ادیب یزدی مسئول مجتمع فرهنگی مسجد بلال صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران در همین خصوص معتقد است: در مورد مداحی به گونه ای عمل کرده ایم که مردم در حال حاضر تصور می کنند ۹۵ درصد مداحان به دنبال خرافه هستند و انحرافات را در مجالس به خورد مخاطبان می دهند در حالی که این صحیح نیست. مداحانی که دارای اشکال در کارشان هم باشند دچار انحراف نشده اند بلکه گرفتار تحیرند. چون کسی که برای اهل بیت(ع) می خواند بعید است دچار انحراف شود.
وی اضافه می کند: باید به جوانان الگو بدهیم و نوآوری در جهت های صحیح و به دور از مسایل خرافی داشته باشیم تا مردم احساس کنند اگر پای منبر نرفته اند خلأیی در زندگی شان ایجاد شده است. بیان حقایق دین خدا مستلزم ارتباط مستمر و متقابل منبری ها با مراجع و مطالعه کتب و فنون تربیتی، روانشناسی و تاریخی است. مردم باید برای منبری ها ارزش قایل شوند. هر زمان که احساس کنید مردم پای منبرها نمی آیند و آمادگی دریافت معارف دین خدا را ندارند این خطرناک است.
حجت الاسلام و المسلمین ادیب یزدی اصلاحات در آیین های عزاداری را نیازمند بررسی دقیق، کارشناسی و اصولی می داند و معتقد است: روش های برخورد با رسوم انحرافی و خرافی در مراسم عزاداری باید به دقت انجام گیرد و اصلاح شود. چون ممکن است مردم این گونه تصور کنند که دولت قصد دارد جلوی عزاداری مردم را بگیرد یا با آن مبارزه کند. برخی رسومی که در حال حاضر در مراسم تاکید می شود برخلاف احکام شرع و غیر واقعی است مانند استفاده از وسایل و ابزار موسیقی ارگ و یا ساز و دهل، آوردن شمایل معصومان(ع) که باید نسبت به آنها بررسی دقیق صورت گیرد.
تاج لنگرودی نیز در این باره می گوید: ما اگر بتوانیم این را برای مردم جا بیاندازیم که حتی در عزاداری ها هم مقلد و به دنبال فتوای مرجع تقلید باشیم و ببینیم مرجع ما این نوع سینه زنی را تا چه حدی مجاز دانسته آیا انقدر باشد که از سینه خون جاری شود؟ یا فقهای ما اجازه قمه زنی می دهند؟ آیا اجازه هر نوع روضه خوانی را می دهند؟ آیا اجازه هر نوع سبک سینه زنی را می دهند؟ اینها بر عهده مبلغان است که به سراسر کشور می روند و حتی خارج از کشور موظفند این موضوع کلی را برای مردم جا بیاندازند. اگر مبلغان و منبری ها این تعهد کاری را داشته باشند نوبت می رسد به جامعه مداحان. برخلاف منبری ها که باید بروند در حوزه و به پایه ای برسند و با اجازه استاد ملبس شوند اما در مداحی این حرف تا به امروز مطرح نبوده است.
به عقیده وی طی سال های اخیر تبلیغات زیادی برای مجالس در سطح شهر به چشم می خورد.
الزام اخذ مجوز برای تبلیغات ضروری به نظر می رسد، البته این کار شاید بر عهده وزارت ارشاد باشد و یا سازمان تبلیغات اسلامی باید از تبلیغات بی محتوا در سطح شهر جلوگیری کند.
فرهنگ سازی کنیم تا مردم همراه شوند
فرهنگ سازی و افزایش اطلاعات مردم از حقایق تاریخی و وقایع رخ داده در طول تاریخ اسلام بهترین ابزار به منظور پیشگیری از انحراف تلقی می شود.
این اقدام ناخودآگاه می تواند در مقابل تعصبات رایج قد علم کند و مسیر صحیح را در گرامی داشت ائمه اطهار(ع) و شخصیت های ارزشمند دوران صدر اسلام بیابد.
مهدی اقراریان عضو بسیج دانشجویی هدف و خواسته دشمنان ایران را تهی کردن مجالس عزاداری عنوان می کند که حتی نمونه های این طراحی و اجرا را در تاریخ می توان جستجو کرد.
وی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش روز کیهان اشاره می کند: همواره در طول تاریخ مجالس عزاداری سید الشهدا(ع) و
عاشورا با متون محرک
ضد استعماری و امپریالیستی در کشور همراه بوده و اینکه نوک پیکان حملات دشمن هم بر همین مجالس زوم شده بیانگر اهمیت مجلس های عزاداری است.
به طوری که در سال های گذشته شاهد بودیم برنامه ریزی هایی برای به انحراف کشاندن عزاداری ها طراحی شده است. اما چه در میان ملت ایران و چه در خارج از کشور مسلمانان همیشه مجلس سیدالشهدا را با حضور روحانیون رونق بخشیده اند.
این دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی اضافه می کند: البته مجالس عزاداری که در اقصی نقاط کشور برگزار می شود علی رغم تفاوت های فرهنگی موجود ویژگی های خاص خود را دارد که مقدس است اما در برخی شهرهای بزرگ شاهد مظاهری از زندگی شهرنشینی هستیم که نیازمند دقت و بررسی بیشتر از سوی مسئولان است.
وی می گوید:البته اقدامات ارزشمندی طی سال های اخیر صورت گرفت مثلا تصاویر و شمایل جمع آوری شد که البته با اطلاع رسانی صحیح این فرهنگ سازی صورت گرفت و مردم هم پذیرفتند. یعنی اگر نسبت به مسایل خرافی و تعصبات رایج که خلاف واقع است در جهت فرهنگ سازی آن تلاش کنیم به طور حتم مردم به صورت خودجوش با مظاهر غیرواقعی برخورد خواهند کرد.
عزای حسین(ع) از دیروز تا امروز
جای بس خوش وقتی که این روزها بسیاری از ناسره ها را از ایام عاشورای حسینی زدوده اند و دیگر خبری از صدالبته به علن و آشکار قمه زنی، سنگ زنی، تیغ زنی، شمایل کشی، و... نیست، هر چند هنوز هم علامت کشی باقی و بقایایی دارد و امید آنکه این کار نیز از عزای سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) دور گردد و با خود بیندیشیم، آنکه بر ما درس آزادگی داد، شش دهه پس از آنکه از عمر مبارکش گذشت، قیام در راه دین خدا کرد و فقط ما، ده روز از سال را با او کار داریم و از این ده روز، فقط نیم روز را درمی یابیم، آن هم با برخی از آداب و رسوم نکوهیده و کمتر اندیشیده ایم: چرا حسین(ع) در ایام ذی الحجه، حج ابراهیمی را کامل نکرد و رو به سرزمین کوفه نهاد و حتی تا آخرین لحظات حاضر به جنگ و خون ریزی نبود و آن گاه که قصد به ذلت کشیدنش را داشتند، به آن ها «هیهات» گفت و از شمشیرها خواست تا او را دریابند، تا دین جدش، پایدار بماند و ماند و خواهد ماند.
شکی نیست که قریب به هشت قرن است، در دیاری که تعلق به علی(ع) و اولاد او دارد، بر سیدالشهدا(ع) می گریند و مظلومیتش را بازگو می کنند، تا درسی باشد برای زندگان رهرو او، تا راه و رسم زندگی با عزت را بیاموزند. اما طی هشت قرن گذشته، آن قدر حواشی بر مراسم بزرگداشت او افزودند، که اصل ماجرا می رفت تا به گونه ای دیگر جلوه گر شود.
می گویند، دل سوخته ای، در روز عاشورا، در اعتراض به این گونه مراسم زائد و به دور از شئون دین، در حالتی که پیامبر(ص) را مخاطب قرار داده بود، سرود:
دین تو را از پی آرایشند در پی آرایش و پیرایشند
بس که ببستند بر او برگ و ساز گر تو بیایی، نشناسیش باز
با این مقدمه نگاهی کوتاه به چگونگی برپایی مراسم محرم در گذشته می اندازم و چند تکیه و حسینیه معروف تهران را که هنوز هم به گونه ای باقی مانده اند یادآور می شوم.
تهران در نوروز سال ۱۲۰۰ هجری قمری به عنوان مرکز ایران انتخاب شد. تا آن موقع، چند امام زاده امام زاده زید(ع) در بازار و امامزاده یحیی(ع) در محله عودلاجان و مسجد جامع مرکز تجمع مردم برای عزاداری بود. از نحوه و چگونگی عزاداری در آن زمان اطلاعات چندانی در دست نیست، اما پس از آن که فتحعلی شاه قاجار بر تخت نشست، برای سرپوش نهادن به شکست های خفت بار در برابر روس و تحمیل شدن عهدنامه های گلستان و ترکمانچای، تظاهر به دین داری، از مهم ترین کارهای این پادشاه غافل، عیاش و ایران برباد ده بود.
ساختن مسجد سلطانی، آن هم با «گنبد دوپوش» نخستین کاری بود که به انجام رساند و در آن جا بزرگداشت ایام عاشورای حسینی(ع) برپا می شد و نخستین سنگ بنای انحراف در بزرگداشت سید و سالار شهیدان در این محل گذارده شد و با روی کار آمدن ناصرالدین شاه و ساختن «تکیه دولت» به نهایت رسید و با قدغن ساختن برپایی مراسم در روزهای عاشورای حسینی، به بهانه مبارزه با خرافات در عهد پهلوی اول، و سپس سوء استفاده پهلوی دوم و تعدادی ازایادی او در سال های پس از شهریور ۱۳۲۰ شمسی، از مراسم عاشورای حسینی(ع) چنان وضعی را فراهم ساخت که، اندک نام و نشانی از درس های آزاده ترین بشر همیشه تاریخ، باقی مانده بود و... امروز خدا کند آن اندک باقی مانده را نهی قانونی و شرعی کنیم، تا چهره تابناک حسین(ع) که عینیت جد و پدر بزرگوارش است، بیش از پیش نمایان شود.
فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۲۵ هـ .ق سنگ بنای مسجد سلطانی را نهاد. این مسجد ده هزار مترمربع وسعت دارد و در زمان ناصرالدین شاه بارها تعمیر شد. با نگاهی به تاریخ درمی یابیم در دوران این سه پادشاه فتحعلی شاه، محمدشاه و ناصرالدین شاه بخش اعظم خاک ایران ضمیمه روسیه شد، افغانستان از ایران جدا شد و امتیازات بسیاری به بیگانگان داده شد و برای سرپوش نهادن بر این کارهای خفت بار، تظاهر به دین داری کردند.
ناصرالدین شاه قاجار، به تقلید از ساختمان های اپرا در اروپا، دستور داد تا «تکیه دولت» را در جنوب کاخ گلستان در عمارت شمس العماره که بخشی از «ارک شاهی» بود، بسازند و در آن جا تعزیه برپا دارند.
برای آنکه دریابید، مردم در آن دوران چگونه عزاداری می کردند و حکومت چگونه از آن سوء استفاده می کرد، گزارش رسمی روزنامه «وقایع اتفاقیه» را بخوانید:
«در ایام عاشورا اهالی و سکنه شهر جمیعاً در تکایای محله و محوطه خود از روی اخلاص و جان فشانی در تعزیه داری جناب سیدالشهدا علیه آلاف التحیه و الثناء بستن طاق نما و ملزومات آن قیام و اقدام نمودند، به طوری که از هیچ قسم دریغ و مضایقه ننمودند...
در روز عاشورا که شبیه هفتاد دو تن شهدا رضوان الله علیهم را می آورند به مواظبت عالیجاه زکی خان، کدخدای محله سنگلج تدارکات و مخارج اسباب چراغانی زیاد سر به هزار چراغ می زد و در شب عاشورا در چاله حصار چه در اطراف مرتبه ها و چه از منجنیق به اقسام مختلف ترتیب یافته روشن بود و الی پنج ساعت از شب گذشته اشخاص معارف و غیرمعارف از هر قبیل و هر گروه آمد و شد می کردند و دسته های سینه زن و سنگ زن از تکایای حول و حوش آمده به تعزیه داری مشغول بودند».
تکلیف مردم و بخشی از حکومت روشن شد. اما «تکیه دولت» ناصرالدین شاه.
در سال ۱۲۸۳ هجری قمری، ناصرالدین شاه به دوستعلی خان معیرالممالک دستور داد تا در داخل ارگ سلطنتی تکیه بزرگی برپا دارند. این تکیه مدور و چهار طبقه بود و از آجر و آهن ساخته شد و در زمان خود، یکی از سه «سواد» شهر طهران بود. ساختمان شمس العماره، گنبد مسجد سلطانی و سقف تکیه دولت.
بهتر است روایت دوستعلی خان راجع به تکیه دولت را با هم بخوانیم: «در دو ماه محرم و صفر تهران را عزاخانه حقیقی بود. از هیچ نقطه و به هیچ بهانه صدای ساز و آواز برنمی خواست و مجلس سروری برپا نمی شد، مگر سلام تحویل که در دو ماه مزبور با تمام کیفیت منعقد می گردید. دست کم دویست مجلس سوگواری در نقاط مختلف شهر تشکیل می یافت و دسته های سینه زن و غیره روز و شب در حرکت بودند.
پوش فراخ بر سقف تکیه دولت افراشته و به اصطلاح تکیه را می بستند. مکان مزبور تا اواسط دوره مظفری یک طبقه بلندتر بود و طاقی از چوب داشت. ... هر یک از طاق نماهای تکیه به شاهزاده ای یا به امیر و وزیر و یا به حکمرانی تعلق داشت که با جار و چراغ و آیینه و گلدان و قالیچه و اثاثیه دیگر آن را زینت می کردند و چهل چراغ ها و قندیل ها از سقف آن آویخته، عکس صاحب طاق نما یا یکی از پدرانش را بالای آن قرار می دادند. حکام، پیشکاران خود را از مرکز حکمرانی برای بستن طاق نماها به تهران می فرستادند. دیر بزرگ به خرج شاه آراسته می شد. برگ و تخت وسط که جایگاه تعزیه خوان ها بود، شش چراغ برق بزرگ می آویختند و در ایام عاشورا روز و شب تعزیه داری معمول می گردید. روزها از دو ساعت بعدازظهر تا نزدیک غروب و شب ها از دو ساعت از شب گذشته تا نیمه شب تعزیه خوانی ادامه داشت.
طاق نماهای طبقه اول تا سوم مخصوص اهل اندرون بود که بانوان در طبقه اول و دوم و خدمه در طبقه سوم قرار می گرفتند. در دهه اول محرم بالغ بر دو هزار تن از خانم های وزرا و اشراف و همراهانشان به اندرون می آمدند.
از در بزرگ نارنجستان تا در تکیه دولت در دو سوی تجیری سرخ فام کشیده و خیابانی به عرض سه ذرع بین آن برای عبور اهل حرم می گذاشتند. هنگام رفتن به تکیه بانوان با مهمانان خود دسته دسته از میان تجحیرها می گذشتند... گاه شاه در ابتدای تجحیر به تماشا می ایستاد و با هر دسته از راه مزاح سخن می گفت... جایگاه شاه بالاخانه وسیعی بود که ارسی بزرگ رو به دیوان داشت و دو غرفه در دو طرف آن بود... زن های شهر از صبح با قالیچه و غذایی مختصر آمده، جا می گرفتند و بیشتر آن ها برای امشب می ماندند».
روایت حاج سیاح محلاتی، نشان از سوء استفاده حکومت و انجام کارهای خلاف شرع در روز عاشورا دارد، او می گوید:
«باری ماه محرم اوضاعی است که دیدن می خواهد. روز تاسوعا و عاشورا دسته ها تشکیل می شود. مردم، زن و مرد به تماشای کسانی می رفتند که سر خود را شکافته و غرق خون شده اند، دسته دیگر بدن خود را سوراخ کرده، طپانچه گذرانیده، بعضی سینه خود را قفل کرده، بعضی خود را تا کمر برهنه، با زنجیرها مثل چهار دوال چهار چارپادار به جان خود افتاده، دوش و پشت خود را سیاه کرده، جمعی سنگ به سینه می زنند... در دهه محرم سقاخانه ها ساخته اند و در عاشورا اسب و کتل و نعش ساخته در شهر گردش می دهند. بالجمله غالباً از کارها مانده خرج های زیاد می کنند به مصارفی که قطعاً امام راضی نیست یا قطعاً اطعام مساکین هزار درجه بهتر از آن است لکن چون آخوندها منتفع می شوند عوام را به آنچه نفع خودشان است تشویق می کنند و کسب جرأت گفتن حرف حق یا خیرخواهی به مردم ندارد.
این عنوان محرم و تکیه دولت را اگرچه همه می دانند لکن باز برای یادگار می نویسم در ایران تماشاخانه و تئاتر و باغ عمومی و گردشگاه عمومی و مجامع و روزنامه و کتب و هر چیز که انسان گاهی خود را مشغول کرده از هموم وارده یا از کارها که خسته شده خود را تفریح دهد و رفع خستگی روح نماید، وجود ندارد. موسیقی هم ممنوع است، هر چه برای دل و چشم و گوش موجب تفریح است ممنوع است و کوچه و بازار و محله و همه جا با تنگی و غم و صداهای مریضان و فقراء و سائلان و حرف های فحش و لغو و هرزه و تعفن کثافات و مردار، دل ها خسته و روها عبوس و روح ها مرده، خصوصاً از خوف ها و تقیه ها و فشارها و بغض و کینه و حسد و تخویفات ملاها از بلیات دنیا و عذاب آخرت و وحشت مردم از شدت جهالت از جن و دیو و پری و این نحو خرافات بالکلیه مردم مثل مرده متحرک کند. لابد در زیر این فشارها یک فرح و تفریحی لازم دارند و به هیچ وسیله به آن دسترسی نیست. تنها راهی که هست و کسی نمی تواند از حرکات آشکار ممانعت کند اسم امر دینی و مذهبی است که یک تفریح را لباس مذهبی پوشانیده به آن اشتغالی کند و چون منحصر به همین راه است در آن مبالغه و افراط و اختراعات جدیده می نمایند. مثلاً یکی رفتن به زیارت عتبات یا قبر یکی از امامزاده ها و مخصوصاً حضرت عبدالعظیم(ع) در طهران. می بینی کسی که اصلاً اعتنا به دین و واجبات و محرمات ندارد پولی از حرام و ظلم و دزدی جمع کرده، زن یا مرد در معنی، محض اینکه یک زمانی فارغ از کارها گردشی کرده، راه ها و جاده ها دیده، تماشایی نموده، اشخاص مختلف و کارهای غیرمعمولی و مکرر ببیند، سفری به مشهد طوس یا کربلا و نجف یا مکه می کند یا مختصرتر به قم می رود یا حضرت عبدالعظیم(ع) یا یکی از امامزاده ها عده قلیلی هم البته هستند که از روی عقیده و حسن نیت، با زحمت و رنج بسیار برای زیارت از روی دیانت، متحمل این مسافرت ها می شوند ولی اکثریت ندارند.
محرم و اسم تعزیه داری حضرت سیدالشهداء(ع) را به این صورت در آورده اند از اول محرم تا آخر صفر اولاً زن ها با بسیاری از پارچه های خارجی پوشیده از همین راه کرورها به کیسه خارجه ریخته، می گویند ما برای امام حسین سیاه پوش شده، تعزیه داریم و بعد هر کس به قدر امکان بلکه بسیاری بالاتر از تمکن، با قرض هم مجلس ترتیب می دهند. مرد یا زن خرج ها به چای و قند خارجه و شمع و نفت روسی کرده به اهالی ناهار و شام می دهند. کسانی که در ظرف سال یک تومان به ایتام و فقرا که افتاده از گرسنگی و عریانی و سرما و گرما جان می دهند خرج نمی کنند و اصلاً معارف و تعلیم یا معاجله مریضان و مایه دادن به اهل کسب و دستگیری اقارب را اعتنا ندارند صدها تومان خرج این نحو مجالس کرده، به رقابت هم بر تزیینات می افزایند و ثروت و تجمل و عمارت خود را به این اسم نمایش می دهند و کثرت اعوان و خدام را در این مقام می نمایانند و روزبه روز بر این تشریفات افزوده، دسته ها علم ها بلند می کنند و با طبل و شیپور و موزیک، سینه زنان در محلات گردش می کنند. دسته ای بدن خود را برهنه کرده، با زنجیر چاردوال که برای راندن حیوان است بدن و پشت و دوش زده و بدن را سیاه می کند، هزاران نفر کفن پوشیده، سر خود را شکافته غرق خون می شوند. بالجمله تکیه دولت هم جایی است که از طرف سلطنت برای این کار مقرر است، جای خیلی وسیع و در وسط قبه ای بلند و چوب بندی شده، در اول محرم روی آن چادر کشیده چندین مرتبه و پله ها عقب سر هم ترتیب داده شده، چندین روز از ابتدای محرم آن جا را تزیین می دهند.
هر غرفه ای را یک نفر از وزراء و امراء و شاهزادگان بزرگ و رجال با ثروت به اسم خود آذین بندی می کند و هر چیز بر قیمت از شال و زری و حریر و قالیچه های اعلا و چراغ و جواهرات و بلورآلات که دارند در آن جا جمع کرده، به شکل های مختلف زینت داده، نمایش می دهند و به رقابت یکدیگر که باید غرفه من از همه مزین تر باشد زحمت ها می کشند، خرج ها می کنند که واقعاً تماشا دارد. هر روز صبح یا عصر مثلا چند ساعت مردم خصوصاً خانم ها خود را آراسته در آن جا و غرفه ها جمع می شوند. شاه هم غرفه ای مخصوص دارد که مشرف بر همه جای آن تکیه است، می آید و دوربین هم دارد. بعد یک دسته مرکب از چند نفر خوش جمال و خوش آواز از بچه ها و جوان ها هر یک لباس قشنگ مردانه یا زنانه عربی با روبنده پوشیده، یکی به اسم امام حسین(ع)، یکی عباس(ع)، یکی علی اکبر(ع)، یکی شمر، یکی ابن سعد، یا زینب یا سکینه و سایر نسوان، خود را نمایش داده وضع و حالت یک قضیه را با تفصیلاتی که غالباً دروغ است با نغمات دلچسب و صوت های حزین نمایش و تماشا می دهند و در این بین جوانان خود را به نسوان و نسوان خود را به جوانان می نمایانند! مخصوصاً معروف است شاه تماشای خانم های رجال را می کند و خانم ها مکلف هستند که صورت خود را از شاه نپوشانند، بعضی هم از غمزه و کرمشه فروگذار نمی کنند شاید شاه او را پسندیده، تمجید کرده، به شوهرش مرحتی کند».
آنچه خواندید حقیقتی محض و تأسف بار بود و برای آنکه بیشتر دریابید تا چه حد گفته های حاج سیاح به عنوان یک مخالف ناصرالدین شاه، صحیح است، سخنان وزیر انطباعات، روزنامه خوان و مشیر و مشار شاه، محمدحسن خان اعتمادالسلطنه را بخوانید:
جمعه هفتم محرم سنه ۱۳۰۶ قمری: «... شنیدم دیشب در تکیه دولت تعزیه دیرسلیمان بوده و سفرای انگلیس و ایطالیا با اتباعشان آمده بودند تماشا. بعد از ختم تعزیه، اسماعیل بزاز مقلد معروف با قریب به دویست نفر از مقلدین و عمله طرب بودند
که... و رو بر تکیه کردند و حرکات قبیح از خودشان بیرون آوردند.۵
پنجشنبه هفتم محرم صفر ۱۳۰۱ هجری: «... شنیدم در تکیه دولت که دو سال است نایب ناظر که میل مفرط به بازی دارد و شاه را مستعد این کارها دیده است، روز شهادت حضرت قاسم که با تعزیه بلقیس و سلیمان بیرون می آورند. اقسام حیوانات را که به طور زشت از مقوا ساخته اند به تکیه می آورند. فیل را هم می آورند. پارسال به خیر گذشت، امسال فیل دم تکیه رم کرد. بعد
از شکستن اسباب زیاد، یک زنی را هم زیر دست و پا کشته بود. پناه بر خدا از این وضع عزاداری».۶
روایت جعفر شهری، نه روایت حاج سیاح در آن زمان و نه روایت اعتمادالسلطنه است، او به عنوان یک نویسنده می گوید: «تکیه دولت دارای طبقات سه گانه آن طاق نماهایی با طاق های مقوس بود که در مرتبه دوم و سوم آن پشت پرده زنبوری ها زن های تماشاچی جمع می شدند و طبقه هم کف آن از طرف اعیان و رجال و وزرا و امنا و رؤسای اصناف آذین بندی شده زینت می گردید: هر طاق نما از طاق نمای دیگر بهتر و زیباتر و باشکوه تر بسته می شد که با چشم و هم چشمی کامل و پرخرج ترین سلیقه ها انجام گرفته باید جلب نظر شاه می نمود.
بستن هر طاق نما شامل بود بر گستردن و کوفتن بهترین قالی و قالیچه ها و گرانبها ترین طاق شال ها و آویختن سنگین ترین چلچراغ ها و قرار دادن جالب ترین شمایل ها و نصب خوب ترین سیاهی ها و بیرق ها و علم و کتل ها و دیگر و دیگر اشیاء از قندیل و شمعدان و فانوس و جاروکوی و دیوارکوب و غیره و مظاهر جنگ و ستیز صحرای کربلا از شمشیر و سپر و نیزه و گرز و شش پر و زوبین که با شایستگی و بایستگی تمام جلوه گری کرده. مخصوصاً نور چراغ های برق که در سال های اخیر بر آن ها اضافه شده در و دیوار و اسکلت و چادر و سقف و ستون ها را دیدنی تر می نمود.
افتخار بستن این طاق نماها خود به خود نصیب نمی گردید که باید قبلاً با پیشکشی ها و تقدیمی های قابل توجه از شاه کسب اجازه بکنند و بهترین طاق نماها در اختیار کسی قرار می گرفت که پیشکش ارزشمندتر یا تقدیمی زیادتر داده باشد و همچنین رسم همه ساله بود که در شب هشتم محرم این قرار را با فرستادن نقدینه و تقدیمی تازه تجدید کرده از آن سو مفتخر به خلعت شاهانه طاق شال گردیده اجازه بستن سال دیگر را دریافت نمایند و مسلم بود که ارتقا یا تنزل طاق نماداران که طاق نماهایشان مقابل جایگاه یا در کنار و دور از دیدگاه همایونی باشد نیز بسته به آن بود که آخرین پیشکش شب هشتم را مافوق دیگران یا کمتر از سایرین تقدیم کرده باشند. این همان پولی بود که جهت هر اتفاق کوچک و بزرگ دیگر باید بزرگان و صاحبان اسم و رسم حضور سلاطین قجر تقدیم بکنند، مانند رفتن به سفر، بازگشت از سفر، روز تولد، عروسی، ولادت فرزند، جشن ها و اعیاد، سلام ها و رفع خطرها، نازشست، مهمانی ها، چه در مهمان شدن و چه در مهمان نمودن، نزول اجلال ها جهت ملاقات و احوال پرسی، جهت درخواست حکومت و بازگشت از حکومت و خلاصه در هر کار و برخورد باید با دست پرحضور سلاطین را ادراک کرده هر بار نیز بر آن افزوده به سلاطین قجر تقدیم نمایند و یا کم و زیادی همین تقدیمی ها و پیشکش ها هم بود که می توانستند اندازه چاکری و مقدار
ارادت و دولت خواهی خویش را اثبات بکنند.۷
کار تکیه چنین بود، اما دسته و دسته کشی در خیابان های تهران. عبدالله مستوفی، که خود یکی از شاهزادگان قاجار است، می گوید: «یکی از عزاداری های توده مردم، به خصوص داش ها، سینه زنی بود، که عده ای از اهل هر محل در تکیه یا میدان سر محله جمع شده، یکی نوحه خوانی می کرد و باقی به نوای نوحه خوان سینه می زدند.
«در زمان ناصرالدین شاه، وقتی در سر جلو و عقب رفتن دو تا از دسته ها بین افراد آن ها نزاع و کار به زد و خورد کشیده، چندین فقره سر و دست از طرفین شکست. قضیه با اسامی رؤسای دو دسته بناه رسید. شاه در اسامی اشخاص دقت کرد، بعضی دو اسمی و برخی یک اسمی بودند زیر صورت مجازاتی، به طور کلی، برای هر یک از یک اسمی ها و دو اسمی ها معین ولی مجازات یک اسمی ها را کمتر از دو اسمی ها تعیین نمود». شاه کهنه کار خوب فهمیده بود که اشخاص یک اسمی مثل تقی و نقی و حسین و حسن غیر از اشخاص دو اسمی مثل عبدالله بی غم و باقر بی خون و اکبر بلند و علی نیزه ای و حسین ببری و مهدی گاوکش هستند. دسته اخیر از داش های محل می باشند و البته دسته یک اسمی ها که چندان مداخله ای در این زد و خورد نداشته اند، نباید به قدر دو اسمی ها مجازات شوند.
استبداد حوصله رسیدگی ندارد و کلیه احکام آن برای جلوگیری از وقوع نظیر است نه برای مجازات دادن به اندازه جرم. بنابراین ایراد بر اصل استبداد است نه حکم. حکم ناصرالدین شاه مطابق رویه استبداد و اگر عادلانه نیست لامحاله عاقلانه است و از تکرار نظیر، خوب جلوگیری می کند و آن گاه تفاوت بین مثلاً پنجاه ضربه شلاق که نصیب یک اسمی ها شده با صد ضربه آنکه
گیر دو اسمی ها آمده بود، به قدری با تفاوت بین موت و حیات زیاد است که قابل مقایسه نبوده و این قیاس مع الفارق است.۸
کار تکیه دولت و سوء استفاده از عواطف پاک مردم، با انقراض قاجاریه رو به افول نهاد و کم کم عزاداری بر حسین(ع) و خاندانش، به عنوان مبارزه با خرافات آغاز شد.
رضاشاه در دوران سردار سپه ای، تظاهر به دین داری می کرد و «از روز دوم محرم ۱۳۴۰ قمری در تکیه قزاق خانه واقع در میدان مشق قدیم (باغ ملی) شروع به روضه خوانی و عزاداری و ذکر مصیبت خامس آل عبا گردید. دسته های سینه زن و سنگ زن محلی و صنفی که به آن جا می رفتند از طرف وزیر جنگ (سردار سپه) نسبت به آن ها تحبیب و به هر یک از سران و مؤسسین آن یک طاقه شال داده می شد... روز دهم محرم (روز قتل) دسته قزا ها با یک هیأت و نظم و تشکیلات مخصوص به بازار آمده و چند دسته موزیک در حالی که آهنگ نوا و عزا می نواختند، اسب و یدک همراه داشتند و خود سردار سپه نیز در حالی که سر خود را برهنه کرده بود و کاه روی سر خود می پاشید در جلو دسته دیده می شد. سایر افسران قزاق هم عقب سر مشارالیه به
عزاداری مشغول بودند. دسته ای از قزا ق ها هم سر و صورت خود گل و لجن زده عزاداری می کردند.۹
به محض آنکه رضاخان سردار سپه، رضاشاه شد، با این مراسم به مخالفت برخاست بد نیست روایت بهبودی، پیشکار رضاشاه را نیز در این باره بخوانیم؛ آن هم در مخالفت با این کارها:
«سابقاً در تهران، در ایام محرم و صفر مجالس سوگواری زیاد بود. حتی بیشتر روزها عزاداران، دسته عزاداری مخصوص راه می انداختند. نظامی ها هم به رقابت یکدیگر دسته راه می انداختند. ژاندارمری و بریگاد سرباز و همچنین قزاق ها، هر کدام در محل مخصوص خود حسینیه داشتند و عزاداری می کردند. قزا ق ها در میدان مشق... عزاداری می کردند ... دسته که راه می افتاد معمولاً سران دسته، پیاده در جلو دسته به طور جمعی در حرکت بودند. حضرت اشرف و سایر درجه داران ارشد از قبیل سرتیپ و میرپنج جلو دسته قزاق بودند و شخص معینی که در دامن خود کاه داشت، به طور پراکنده بر سر دیگران کاه می پاشید و موزیک عزا هم مترنم بود. یکی از روزها که از سمت بازار دسته قزاق خیلی مفصلی به خیابان ناصریه در حرکت بودند و سینه زن های قزاق نوحه خوانی می کردند و مجتمعاً سینه می زدند و دم گرفته بودند، این نوحه را می خواندند:
اگر در کربلا قزاق بودی حسین بی یاور و تنها نبودی
بین مردم که کنار خیابان برای تماشا ایستاده بودند، تعدادی از اهالی رشت که در زمان میرزا کوچک خان در زد و خورد قزاق و متجاسرین مورد غارت و چپاول هر دو طرف قرار گرفته و ناراضی بودند، در جواب نوحه خوانی قزاق، آن ها هم نوحه ساخته و می گفتند:
اگر در کربلا قزاق بودی چادر از سر زینب ربودی۱۰
روزگار دیگر روزگار قدیم نبود، و با رفتن رضاشاه و در شهریور ۱۳۲۰ بار دیگر عزاداری ها برپا شد، ولی این بار هم رسوم نکوهیده ای چون قمه زنی، سنگ زنی، تیغ زنی، علم و کتل کشی، برخورد دسته جات سینه زن با هم، به شکل قدیمی احیا شد و پهلوی دوم نیز ادعای دین داری داشت، اما همه چیز در ۲۲ بهمن ۵۷ فرو ریخت و از سال سوم انقلاب برخورد با این رسوم نسنجیده آغاز و مأمورین انتظامی، با آن برخورد می کردند.
از قدیم الایام در تهران تکایا و حسینیه های بسیاری در گوشه و کنار شهر در ایام عاشورای حسینی(ع) پا می گرفت و مردم عادت داشتند و نذر می کردند تا «چهل و یک منبر»۱۱ رفته و دعا و نذر و نیاز بکنند. معروف ترین تکایای تهران در آن روزگار، که برخی به روزگار ما هم رسیده اند، عبارت بودند از:
تکیه سرچشمه، تکیه شیرازی ها، تکیه بزازها، تکیه کفاش ها، تکیه سادات اخوی، تکیه رضاقلی خان، تکیه دانگی، تکیه سرجمبک، تکیه حیاط شاهی، تکیه سیدعلی آقا در اندرونی، تکیه خراسانی ها، تکیه سیدقاسم، تکیه قمی ها، تکیه باجمانلوها، تکیه حاج رجب علی، تکیه دباغ خانه، تکیه در خوانگاه، تکیه افشارها، تکیه عرب ها، تکیه کوچه نقاره چی ها، تکیه ملاقدیر، تکیه سرپولک، تکیه لوطی علی خان، تکیه پهلوان شریف، تکیه زرگرها، تکیه باغ پسته بک و...
و امروز، نه از تکیه دولت خبری است، نه از برخورد دسته ها و ای کاش رسم علامت کشی نیز منسوخ شود و به جای این همه ریخت و پاش و کارهای ناثواب و ناصواب، اندکی بیندیشیم چرا حسین(ع)، در راه احیای دین خدا، از خانمان و زندگی اش گذشت، تا درس عبرتی برای ما باشد.
و حسن ختام، در راه برپایی مراسم محرم از سوی مردم در عهد پهلوی دوم و مخالفت آشکار با این مراسم، از زبان عباس منظرپور:
«خبر شدیم که بچه های پا ماشین» روز عاشورا در سید ملک خاتون سینه زنی می کنند... مدت ها بود که سینه زنی، آن هم در یک مکان مذهبی ندیده بودیم، چون ممنوع بود. اگر یک دسته سینه زنی به راه می افتاد بلافاصله پاسبان های شهربانی به آن حمله می کردند. سینه زن ها را متواری و سردسته های آن ها را دستگیر می کردند... وقتی سینه زنی شروع و صدای مرثیه بلند می شد، هنوز از یکی دو کوچه عبور نکرده بودیم که پاسبان ها حمله می کردند و ما هم منتظر همین لحظه بودیم و اصولا منظورمان همان جنگ و گریز... بود. البته بعضی هایمان یکی دو باتون هم دریافت می کردیم! به محض پیدا شدن سر و کله پاسبان ها، که معمولا دو تا سه نفر بیشتر نبودند، ما مرثیه عزاداری را ترک و شروع بر خواندن این بیت می کردیم:
محرم بانگ رسای همه انسانهاست و ذات عاشورا نماز است و عدالت، نه فقط عزاداری و مصیبت. بنابراین اگر کسی عاشورا را با همه ابعاد آن بشناسد، اصل مصیبت را فراموش می کند و برای عاشورای حسینی به سوگ می نشیند و گوش دل باز می کند تا بشنود از حرف های زخم داری که تیغ تیزش روح را می تراشد و صیقل می دهد تا تندیسی بسازد از آدمیت.
پس ابزاری نیاز است از منبر و مداحی تا شور و شعور که انسان را آسمانی کند از زمینی که قفسی شده و مانع از اوج گرفتن. منبر و مداحی از دیرباز کارکرد رسانه ای را ایفا می کند تا به وسیله آن نام و یاد ائمه اطهار و مصائب وارده بر آنان را زنده نگه دارد.
مناسک و مراسمی که مداحان بر پا می کنند با ایجاد شور و حرارت در میان جوانان به برانگیختن انگیزه آنها پرداخته و تلاش می کنند اینگونه به بازخوانی و ذکر وقایع عاشورا و دیگر مصیبت ها بپردازند.
اما در این میان و با تقویت جایگاه مداحان نقش منبرها کمرنگ شده تا جایی که برخی، این موضوع را کمرنگ شدن جایگاه منبر و موضوعات آن در میان نسل جوان می دانند.
اما شور مداحی و شعور منبر همچنین جایگاه عقل و احساس در این میان موضوعی نیست که بتوان به سادگی از کنارش گذشت بلکه قدر و منزلت این دو رسانه تا جایی انکار ناپذیر است که منبر را می توان منبع عقل و مداحی را محرک احساس دانست.
به همین منظور برآن شدیم بیشتر نسبت به کارکرد این دو پرداخته و با بررسی مفصل تر به آسیب شناسی مجالس عزاداری از زبان منبری ها و اهل فن همچنین مردمی بپردازیم که خطاب مجالس هستند.
آنچه آسیب خوانده می شود
سیدالشهدا (ع) حماسه ای ماندگار در جهان اسلام خلق کرد و اسوه مبارزان و مجاهدان تاریخ است از همین رو منبر محرم باید پیام رسان عبرتهای حماسه ماندگار عاشورا باشد، اما نوع مداحی و عزاداری مشتاقان و شیفتگان سالار شهیدان گاهی دچار آسیب هایی می شود.
در همین زمینه حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی کارشناس علوم دینی واستاد دانشگاه و از خطبا و وعاظ با سابقه در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان معتقد است: » گاهی اوقات آنچه اسمش را آسیب می گذارند به معنای واقعی آسیب نیست بلکه احساسات پاکی است که در جوانان ما وجود دارد و همین احساسات پاک مسبب جذب آنها به سمت هیات ها و دسته جات عزاداری و سینه زنی می شود. پس قبل از پیشداوری اصل این احساسات را از نظر دینی باید مورد بررسی قرار دهیم.»
وی می گوید:«انسان ها دارای ۲ نیرو هستند که با این دو نیرو زندگی می کنند، یعنی جدا از هم اصلا امکان ندارد و آن عقل و دوم، احساس است. پس ا حساس چیزی نیست که مورد نکوهش واقع شود چه در زنان و چه در مردان. چون مملکت وجودی افراد اقتضا می کند تا هر کس از این دو نیرو در جهت کمال استفاده کند هر مقدار کمال بیشتری کسب کند به خداوند مقرب تر است.»
وی منبر را منبع عقل و مداحی را محرک احساس دانسته و می گوید: «احساسات مورد نیاز انسان برای عزاداری ها در روایات هم دیده
می شود. در روایات آمده زمانی که امام سجاد(ع) کربلا را ترک می کردند دستور دادند خیمه های نیم سوخته را همراه بیاورند. وقتی به نزدیکی های مدینه رسیدند گفتند خیمه ها را بنا کنند تا مردم مدینه این ها را ببینند که چه بر سر
آل رسول الله(ص) آمده است. گاهی مواقع اگر شور تنها باشد آن هم بدون بیان مفاهیم می شود آسیب. اما اگر در کنار هم باشند و از شعور استفاده کنیم و اهداف امام حسین (ع) را در مجلس بررسی کنیم، این خودسازی انسان را به همراه دارد. اگر این دو در کنار هم و همپای هم باشند انسان با شرکت در عزاداری ها ترغیب می شود به سوی خداوند و رضای او و همین سودمند است .»
براساس همین ادعا وعاظ، خطبا و منبریها پیام آوران واقعی قیام امام حسین(ع) در جامعه امروزی هستند و منبر محرم پیام رسان عظمت، عزت، آزادگی و شجاعت سیدالشهدا (ع) است.
به حتم به همین دلیل است که مداحان و وعاظ باید در مجالس عزاداری امام حسین (ع) در کنار بیان عظمت سیدالشهداء (ع) مظلومیت و غربت آن حضرت و یارانشان را تشریح کنند.
مجالس را مدیریت کنید
سپردن مجالس عزاداری و مولودی خوانی به مداحان جوان در نتیجه فقدان مدیریت و ساماندهی مجالس از جمله آسیب هایی است که برخی از مردم طی گفت و گو با گزارشگر کیهان به آن اشاره می کنند.
سید محمد جباری جوان بسیجی واگذاری مجالس عزاداری و حتی مولودی خوانی به برخی مداحان جوان که فارغ از تجربه و تحصیل و مطالعه جامع در این خصوص هستند را آسیب جدی برای مجالس عنوان می کند.
وی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان اینطور توضیح می دهد:« برخی از جوانان که علاقه زیادی به مداحی دارند تنها ابزار ایجاد شور را در مجالس صدای گرم و شیوا و گریاندن مردم می دانند در حالی که این شرایط باعث می شود مجالس محتوای نازلی داشته باشد حتی در اثر کم تجربه بودن مداح دلخوری حاضرینی که به امید یادگیری از مکتب اهل بیت (ع) وارد مجلس شده اند کاملا طبیعی است.»
این جوان ۲۳ ساله ادامه می دهد: »برخی از مجالس عزاداری سخنران و منبری ندارند و این باعث می شود حاضران بهره کافی از مجلس نبرند. این موضوعی است که تجربه کرده ام و بارها از دوستانم هم شنیده ام که مجالس عزاداری اطلاعات کاملی از سیره ائمه اطهار (ع) نمی دهد بلکه بیشتر با کتل و علم و ابزارهایی که برخی هیئات دارند یا شعرخوانی هایی که منحصر به زیبایی صورت نه سیرت شهدای کربلا است به خرافه دامن می زنند. در حالی که اگر مدیریت خوبی اعمال شود یا سازمان و نهادی برای ساماندهی مجالس و تایید مداحان و اشعار آنها وجود داشته باشد دیگر مجالس دچار آسیب نخواهد شد.»
به محتوا اهمیت دهید
امروزه با مشاهده برخی موارد در مجالس عزاداری این امر به ذهن خطور می کند که این رسالت عظیم و کارآمد چند سالی است دستخوش تغییراتی شده و بیشتر در منابر و مجالس عزاداری به تبیین مظلومیت امام حسین (ع) پرداخته می شود که هیچ معرفتی را در مخاطبان در خصوص آن حماسه ماندگارکربلا ایجاد نمی کند.
حجت الاسلام والمسلمین یحیی کمال کارشناس معاونت فرهنگی تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم نیز آسیب شناسی مجالس عزاداری را بحث مفصلی می داند که مدتی است روی آن کار می شود.
وی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان اظهار می کند: »اخیرا طی جلسات کاربردی به مبلغان گوشزد شد که تاریخ را به درستی مطالعه کنند و با آگاهی کامل از حوادث و قیام عاشورا خودشان تحریفات و آسیب ها را شناسایی و دقت کنند. آنچه در این میان مهم به نظر می رسد محتوا، نحوه اجرا و همچنین خود مداحان هستند. یعنی در بحث محتوا اگر مطالعه کاملی صورت نگیرد واقعیت ها مطرح نشده در نتیجه خطاها و اشتباهات خود باعث آسیب می شود.»
حجت الاسلام والمسلمین کمال در قالب اجرا نیز به دسته های سینه زنی که با علم و کتل و یا قمه وارد خیابان ها می شوند اشاره و تاکید می کند: »شاید زمانی این روش خوب بود اما فقط حسن فعلی مهم نیست بلکه حسن فاعلی هم اهمیت دارد چرا که چشم های زیادی این روزها روی مسلمانان زوم شده و باید مراقب بود تا ورود مطالب وهن و خرافه موجب صدمه زدن به جامعه اسلامی نشود. دعوت از مداحان هم سومین عامل موثر در جلوگیری از آسیب به مجالس عزاداری است و اینکه مردم نباید از مداح فقط شور مجلس را بخواهند بلکه هدف محتوای اشعار و زنده نگاه داشتن سیره ائمه اطهار است که مداحان و مردم باید رعایت کنند. اگراینطور نباشد انحراف را در مجالس خواهیم داشت.»
حفظ شأن سیدالشهداء (ع) در مجالس عزاداری ماه محرم در گرو اخلاص و صداقت مداح و خطیب در بیان ویژگیهای آن حضرت و عظمت قیام امام حسین (ع) از اهم مسایلی است که می بایست توسط مداحان و سخنرانان مورد توجه قرار گیرد .
وظایف خطیب و مداح
به اعتقاد کارشناسان یک خطیب و مداح باید با ظرافت خاصی پس از مطالعه و استخراج منابع دینی در مورد قیام امام حسین (ع)،معنویت و عرفان آن حضرت را در کنار دیگر جنبه های حماسی ایشان بدون هیچ کم و کاستی برای مردم تشریح کند تا نسبت به امام خود معرفت واقعی پیدا کنند. مهم اینست که نباید از هر وسیله ای برای برانگیختن احساسات مردم استفاده کرد .
حجت الاسلام محسن تاج لنگرودی نیز امام حسین (ع) را نماد واقعی ایمان، شجاعت، رشادت، جوانمردی، ایثار و ... دانسته و عنوان می کند: »تبیین اوصاف بی شمار سیدالشهداء (ع) از وظایف خطبا در ماه محرم است. وعاظ با استناد به روایات، احادیث مستند و با زبان ساده و قابل فهم می توانند در عین بیان غربت و مظلومیت امام حسین (ع) شجاعت و ایثار و فداکاری ایشان را در مقابل دشمنان برای مردم تبیین کنند.»
این استاد دانشگاه با اشاره به لزوم احیای دو فریضه امر به معروف و نهی از منکر در جامعه تصریح می کند: »احیای این دو فریضه از دیگر دلایل قیام امام حسین (ع) بود که خطبا در منابر محرم با پرداختن به این مساله و تبیین زوایای آن در زندگی امروزی بشر فهم بهتر آن را برای مردم فراهم می آورند.»
علاوه بر بحث مداحی و حفظ شان و جایگاه امام حسین (ع)، نیاز است به بحث اشعاری که در مجالس عزاداری خوانده می شود نیز توجه کافی شود. چرا که یکی از ملزومات مجالس عزاداری روضه خوانی مستند و متقن و استفاده از منابع معتبر است. منبری نباید برای برانگیختن احساسات مردم از هر متن و روایتی در مجلس ائمه (ع) استفاده کند.
تاج لنگرودی در مورد ویژگیهای روضه خوانی حضرت سیدالشهداء (ع) معتقد است: »در روضه امام حسین (ع) نباید تنها بر جنبه احساسی مردم تاکید داشت بلکه باید در کنار این مساله به بیان فضایل آن حضرت پرداخت . گاهی شنیده می شود اشعاری بدور از فضایل آن امام همام و عقل و منطق در مجالس مداحی قرائت می شود و یا در مجالس روضه خوانی مطالبی تنها در جهت شور گرفتن خوانده می شود که این مساله چندان جالب نیست.»
وی روضه راستین را دارای این خصوصیت عنوان می کند که باید از اهداف بینشی و گرایشی برخوردار باشد و در کنار معرفت و شناخت اهل بیت(ع) گرایش به برانگیختن احساسات و عواطف مسلمانان نیز در آن وجود داشته باشد.
انتشار تصاویری از قمه زنی در روز عاشورا و کودکی که توسط والدینش قمه خورده در فضای سایبر به همراه عباراتی از قبیل « تروریست ها به فرزندان خود هم رحم نمی کنند» و غیره به ابزاری برای تخریب مسلمانان مبدل شده است.
عکس مادری که بچه شیرخواره اش را به بغل گرفته و به سر او قمه می زند و ذیل آن نوشته اند «کسی که به بچه خود رحم نمی کند به مردم دنیا رحم می کند؟» همه آن چیزی نیست که امپریالیسم رسانه ای غربی برای تخریب چهره مسلمانان جهان به کار بسته است.
در گزارش دیروز کیهان اشاره شد یکی از آسیب های مهم مجالس عزاداری پرداختن به مطالب حاشیه ای است و تنها به ایجاد شور و هیجان در میان مردم پرداخته شده و هدف اصلی گریاندن است و بس! یعنی فقط شور بدون اشاره به اصل واقعه کربلا.
آنچه دقت بیشتر را در این امر ضرورت می بخشد رسالت عظیمی است که بر دوش مداحان و خطبا سنگینی می کند .
رسالت دارانی که در تمام قرون و اعصار بعد از واقعه عاشورا همواره از هیچ تلاشی به منظور زنده نگاه داشتن واقعه عاشورا فروگذار نبوده و اقدامات ارزنده ای در این راستا انجام داده اند .
همانگونه که اساتید فن خطابه نیز همواره ضمن اشاره به لزوم تبیین اهداف و رسالت های امام حسین(ع) در مجالس عزاداری بر استفاده از منابع معتبر و تبیین عبرتهای عاشورا برای استفاده انسان ها در دوران معاصر توسط مسلمانان تاکید کرده اند که نه تنها منبرها بلکه مداحی ها را نیز شامل می شود .
اما بعضا و ناآگاهانه در مجالس عزاداری شاهد اشعار و روایاتی از سوی برخی خطیبان و یا مداحان هستیم که فاقد سند بوده که می تواند آثار منفی بی شماری به مجالس عزاداری وارد سازد.
آثار و تبعات تحریف
تحریف واقعه عاشورا و گاه دروغ پردازی در اشعار و روایات به منظور گرم تر کردن مجلس و یا بزرگ جلوه دادن حوادث کربلا نه تنها به جلب مخاطب منجر نمی شود بلکه عاملی برای گریز جوانان از منبرها و مجالس ائمه اطهار(ع) خواهد شد.
حجت الاسلام و المسلمین تاج لنگرودی استاد دانشگاه و از منبری های باسابقه در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان ورود تحریفات به مجالس ائمه اطهار(ع) را وسیله سوءاستفاده دشمن از جلسات دینی مسلمانان عنوان کرده و نسبت به پیشگیری از چنین خطراتی هشدار می دهد.
وی در توضیح بیشتر می گوید: دشمنان اسلام و مسلمین منتظرند تا اقدامی خلاف واقع و منطق از سوی مسلمانان سر بزند تا از همین ابزار برای بهانه جویی و محکوم کردن مسلمانان بهره بگیرند. مثلا در رابطه با بحث قمه زنی کافی است سری به سایت های اینترنتی بزنید و ببینید دشمنان چطور از بحث قمه زنی بر علیه اسلام استفاده می کنند. حتی با این هدف نتیجه می گیرند که اسلام یک دین تروریستی است. کوتاهی هایی هم از سوی برخی خطیبان و مداحان مشاهده می شود. خودم سال گذشته در ایام محرم شاهد بودم و اگر همان فرد عقلانی تر به محتوای روضه هایش توجه می کرد متوجه کذب بودن آن می شد. این افراد هر کجا وارد می شوند به عنوان الگو مورد توجه مردم قرار می گیرند پس باید خودشان دقت کنند مطالبشان عقلانی و با شرع منافاتی نداشته باشد.
وی همچنین اظهار می کند: دشمنان چنین ترویج می کنند که مسلمانان ظاهرشان اسلامی است ولی باطن اسلامی ندارند. شعارشان این است که «در دنیا مسلمانی می بینید اما مسلمان نمی بینید. یا در ایران مسلمان می بینید اما مسلمانی نمی بینید.» یکی از اثرات منفی روضه های دروغ این جاها مشخص می شود. گاهی کارهای خلاف اخلاق در برخی هیات ها صورت می گیرد. مثلا عزاداری هایی که بیشتر با سبک های غربی سازگار است. اثرش این است که جوان می گوید خب فرقی نمی کند نوار عزاداری به سبک غیرعرفی گوش کنم که سبک آن حرام است و یا نوار مبتذل خارجی که سبکش حرام است. این ها اثرات منفی عدم توجه ما در مجالس است،گرچه این بهانه دادن ها عمدی نیست.
دقت در فرامین رهبری، حلاّل آسیب ها
به اعتقاد کارشناسان آنطور که باید و شاید به فکر پردازش اصول در مجالس مولودی خوانی و عزاداری ائمه اطهار(ع) نبوده ایم.
البته طبق فرمایش گرانقدر مقام معظم رهبری و رهنمودهای ایشان بسیاری از آسیب ها رفع شده اما تا اجرای دقیق فرمایش ایشان راه طولانی در پیش است.
یکی از این اقدامات نظام مند شدن عالم مداحی است. به این معنا که مداحان آموزش هایی دیده و پس از طی مراحل مورد نیاز و تایید اساتید بنام قادر به حضور در مجالس و مداحی باشند.
حجت الاسلام و المسلمین شجاعی ازکارشناسان علوم دینی و منبری های بنامی است که علت کمرنگ شدن تاثیر مجالس منبری ها و خلوت بودن آنها را طی سال های گذشته طرح مباحث خودسازی در میان انسان ها عنوان و تاکید می کند: برخی مسایل به دلیل اینکه شور و هیجان در جوانان ایجاد نمی کند چندان هم مورد استقبال آنها قرار نمی گیرد . این موضوع به دلیل ماهیت وجودی بحث چندان مورد استقبال قرار نمی گیرد و مشتری ندارد چون شور در میان جوانان ایجاد نمی کند پس به دنبال مجالس و محافلی می روند تا این هیجان را بدست بیاورند، به همین دلیل است که امروز مداحان مجالسشان گرم تر از منبری هاست .
وی ضمن تاکید بر دقت مداحان در انتخاب اشعار و روایات در مجالس عزاداری و مولودی خوانی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان می گوید: اشعار در مدح ائمه(ع) باید طوری انتخاب و خوانده شود که به عنوان یک پیام رسان کامل عمل کند. در شأن عزاداری ائمه اطهار (ع) نیست که ترانه های آلوده و هرز در مجالس طرح و الگوی مداحان ما قرار گیرد . همانطور که مقام معظم رهبری در روز ولادت با سعادت حضرت زهرا (س) به جامعه مداحان اشاره فرمودند که «اگر جامعه مداح خود بتواند» یعنی این مساله ای نیست که عاجز باشد و دیگران بیایند و برایش تعیین تکلیف کنند. چه اشکالی دارد خود عزیزان مداح ساماندهی در بحث ها و اشعارشان داشته باشند . اگر در فرامین مقام معظم رهبری دقت شود آسیب ها حل خواهد شد.
وی ضمن تاکید بر این مساله که آسیب های اشعار خلاف واقع در مجالس، جوانان را فراری و گریزان می کند، می گوید: مداحان این توانایی را دارند آهنگ هایی را که هماهنگ با دین، مذهب و ایمان باشد و اشعاری که از آن بوی کفر نیاید و مردم را هدایت کند، بسازند. گاهی گوینده ای ممکن است ۱۰ شب صحبت کند و یک شاعر در یک بیت عمق مطلب ۱۰ شب سخنرانی را بگوید و جا بیاندازد . بعضی از مداحان نوپرداز هم هستند که به معنای واقعی فرامین مقام معظم رهبری توجه نکرده و با اشعار و آهنگ های نامتناسب به کار خود مشغولند اما شعرای برجسته و متدین و مداحان زیادی داریم که حفظ منابع مذهبی و شئون اسلامی برایشان اهمیت دارد و البته از سوی جوانان هم مورد استقبال قرار می گیرند.
بگویید تحیر در مداحی، نه انحراف
پرداختن به آسیب های مجالس عزاداری گاهی اوقات این تصور را در ذهن ایجاد می کند که اغلب مجالس دچار نوعی آسیب هستند.
حجت الاسلام و المسلمین مرتضی ادیب یزدی مسئول مجتمع فرهنگی مسجد بلال صدا وسیمای جمهوری اسلامی ایران در همین خصوص معتقد است: در مورد مداحی به گونه ای عمل کرده ایم که مردم در حال حاضر تصور می کنند ۹۵ درصد مداحان به دنبال خرافه هستند و انحرافات را در مجالس به خورد مخاطبان می دهند در حالی که این صحیح نیست. مداحانی که دارای اشکال در کارشان هم باشند دچار انحراف نشده اند بلکه گرفتار تحیرند. چون کسی که برای اهل بیت(ع) می خواند بعید است دچار انحراف شود.
وی اضافه می کند: باید به جوانان الگو بدهیم و نوآوری در جهت های صحیح و به دور از مسایل خرافی داشته باشیم تا مردم احساس کنند اگر پای منبر نرفته اند خلأیی در زندگی شان ایجاد شده است. بیان حقایق دین خدا مستلزم ارتباط مستمر و متقابل منبری ها با مراجع و مطالعه کتب و فنون تربیتی، روانشناسی و تاریخی است. مردم باید برای منبری ها ارزش قایل شوند. هر زمان که احساس کنید مردم پای منبرها نمی آیند و آمادگی دریافت معارف دین خدا را ندارند این خطرناک است.
حجت الاسلام و المسلمین ادیب یزدی اصلاحات در آیین های عزاداری را نیازمند بررسی دقیق، کارشناسی و اصولی می داند و معتقد است: روش های برخورد با رسوم انحرافی و خرافی در مراسم عزاداری باید به دقت انجام گیرد و اصلاح شود. چون ممکن است مردم این گونه تصور کنند که دولت قصد دارد جلوی عزاداری مردم را بگیرد یا با آن مبارزه کند. برخی رسومی که در حال حاضر در مراسم تاکید می شود برخلاف احکام شرع و غیر واقعی است مانند استفاده از وسایل و ابزار موسیقی ارگ و یا ساز و دهل، آوردن شمایل معصومان(ع) که باید نسبت به آنها بررسی دقیق صورت گیرد.
تاج لنگرودی نیز در این باره می گوید: ما اگر بتوانیم این را برای مردم جا بیاندازیم که حتی در عزاداری ها هم مقلد و به دنبال فتوای مرجع تقلید باشیم و ببینیم مرجع ما این نوع سینه زنی را تا چه حدی مجاز دانسته آیا انقدر باشد که از سینه خون جاری شود؟ یا فقهای ما اجازه قمه زنی می دهند؟ آیا اجازه هر نوع روضه خوانی را می دهند؟ آیا اجازه هر نوع سبک سینه زنی را می دهند؟ اینها بر عهده مبلغان است که به سراسر کشور می روند و حتی خارج از کشور موظفند این موضوع کلی را برای مردم جا بیاندازند. اگر مبلغان و منبری ها این تعهد کاری را داشته باشند نوبت می رسد به جامعه مداحان. برخلاف منبری ها که باید بروند در حوزه و به پایه ای برسند و با اجازه استاد ملبس شوند اما در مداحی این حرف تا به امروز مطرح نبوده است.
به عقیده وی طی سال های اخیر تبلیغات زیادی برای مجالس در سطح شهر به چشم می خورد.
الزام اخذ مجوز برای تبلیغات ضروری به نظر می رسد، البته این کار شاید بر عهده وزارت ارشاد باشد و یا سازمان تبلیغات اسلامی باید از تبلیغات بی محتوا در سطح شهر جلوگیری کند.
فرهنگ سازی کنیم تا مردم همراه شوند
فرهنگ سازی و افزایش اطلاعات مردم از حقایق تاریخی و وقایع رخ داده در طول تاریخ اسلام بهترین ابزار به منظور پیشگیری از انحراف تلقی می شود.
این اقدام ناخودآگاه می تواند در مقابل تعصبات رایج قد علم کند و مسیر صحیح را در گرامی داشت ائمه اطهار(ع) و شخصیت های ارزشمند دوران صدر اسلام بیابد.
مهدی اقراریان عضو بسیج دانشجویی هدف و خواسته دشمنان ایران را تهی کردن مجالس عزاداری عنوان می کند که حتی نمونه های این طراحی و اجرا را در تاریخ می توان جستجو کرد.
وی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش روز کیهان اشاره می کند: همواره در طول تاریخ مجالس عزاداری سید الشهدا(ع) و
عاشورا با متون محرک
ضد استعماری و امپریالیستی در کشور همراه بوده و اینکه نوک پیکان حملات دشمن هم بر همین مجالس زوم شده بیانگر اهمیت مجلس های عزاداری است.
به طوری که در سال های گذشته شاهد بودیم برنامه ریزی هایی برای به انحراف کشاندن عزاداری ها طراحی شده است. اما چه در میان ملت ایران و چه در خارج از کشور مسلمانان همیشه مجلس سیدالشهدا را با حضور روحانیون رونق بخشیده اند.
این دانشجوی کارشناسی ارشد علوم سیاسی اضافه می کند: البته مجالس عزاداری که در اقصی نقاط کشور برگزار می شود علی رغم تفاوت های فرهنگی موجود ویژگی های خاص خود را دارد که مقدس است اما در برخی شهرهای بزرگ شاهد مظاهری از زندگی شهرنشینی هستیم که نیازمند دقت و بررسی بیشتر از سوی مسئولان است.
وی می گوید:البته اقدامات ارزشمندی طی سال های اخیر صورت گرفت مثلا تصاویر و شمایل جمع آوری شد که البته با اطلاع رسانی صحیح این فرهنگ سازی صورت گرفت و مردم هم پذیرفتند. یعنی اگر نسبت به مسایل خرافی و تعصبات رایج که خلاف واقع است در جهت فرهنگ سازی آن تلاش کنیم به طور حتم مردم به صورت خودجوش با مظاهر غیرواقعی برخورد خواهند کرد.
عزای حسین(ع) از دیروز تا امروز
جای بس خوش وقتی که این روزها بسیاری از ناسره ها را از ایام عاشورای حسینی زدوده اند و دیگر خبری از صدالبته به علن و آشکار قمه زنی، سنگ زنی، تیغ زنی، شمایل کشی، و... نیست، هر چند هنوز هم علامت کشی باقی و بقایایی دارد و امید آنکه این کار نیز از عزای سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) دور گردد و با خود بیندیشیم، آنکه بر ما درس آزادگی داد، شش دهه پس از آنکه از عمر مبارکش گذشت، قیام در راه دین خدا کرد و فقط ما، ده روز از سال را با او کار داریم و از این ده روز، فقط نیم روز را درمی یابیم، آن هم با برخی از آداب و رسوم نکوهیده و کمتر اندیشیده ایم: چرا حسین(ع) در ایام ذی الحجه، حج ابراهیمی را کامل نکرد و رو به سرزمین کوفه نهاد و حتی تا آخرین لحظات حاضر به جنگ و خون ریزی نبود و آن گاه که قصد به ذلت کشیدنش را داشتند، به آن ها «هیهات» گفت و از شمشیرها خواست تا او را دریابند، تا دین جدش، پایدار بماند و ماند و خواهد ماند.
شکی نیست که قریب به هشت قرن است، در دیاری که تعلق به علی(ع) و اولاد او دارد، بر سیدالشهدا(ع) می گریند و مظلومیتش را بازگو می کنند، تا درسی باشد برای زندگان رهرو او، تا راه و رسم زندگی با عزت را بیاموزند. اما طی هشت قرن گذشته، آن قدر حواشی بر مراسم بزرگداشت او افزودند، که اصل ماجرا می رفت تا به گونه ای دیگر جلوه گر شود.
می گویند، دل سوخته ای، در روز عاشورا، در اعتراض به این گونه مراسم زائد و به دور از شئون دین، در حالتی که پیامبر(ص) را مخاطب قرار داده بود، سرود:
دین تو را از پی آرایشند در پی آرایش و پیرایشند
بس که ببستند بر او برگ و ساز گر تو بیایی، نشناسیش باز
با این مقدمه نگاهی کوتاه به چگونگی برپایی مراسم محرم در گذشته می اندازم و چند تکیه و حسینیه معروف تهران را که هنوز هم به گونه ای باقی مانده اند یادآور می شوم.
تهران در نوروز سال ۱۲۰۰ هجری قمری به عنوان مرکز ایران انتخاب شد. تا آن موقع، چند امام زاده امام زاده زید(ع) در بازار و امامزاده یحیی(ع) در محله عودلاجان و مسجد جامع مرکز تجمع مردم برای عزاداری بود. از نحوه و چگونگی عزاداری در آن زمان اطلاعات چندانی در دست نیست، اما پس از آن که فتحعلی شاه قاجار بر تخت نشست، برای سرپوش نهادن به شکست های خفت بار در برابر روس و تحمیل شدن عهدنامه های گلستان و ترکمانچای، تظاهر به دین داری، از مهم ترین کارهای این پادشاه غافل، عیاش و ایران برباد ده بود.
ساختن مسجد سلطانی، آن هم با «گنبد دوپوش» نخستین کاری بود که به انجام رساند و در آن جا بزرگداشت ایام عاشورای حسینی(ع) برپا می شد و نخستین سنگ بنای انحراف در بزرگداشت سید و سالار شهیدان در این محل گذارده شد و با روی کار آمدن ناصرالدین شاه و ساختن «تکیه دولت» به نهایت رسید و با قدغن ساختن برپایی مراسم در روزهای عاشورای حسینی، به بهانه مبارزه با خرافات در عهد پهلوی اول، و سپس سوء استفاده پهلوی دوم و تعدادی ازایادی او در سال های پس از شهریور ۱۳۲۰ شمسی، از مراسم عاشورای حسینی(ع) چنان وضعی را فراهم ساخت که، اندک نام و نشانی از درس های آزاده ترین بشر همیشه تاریخ، باقی مانده بود و... امروز خدا کند آن اندک باقی مانده را نهی قانونی و شرعی کنیم، تا چهره تابناک حسین(ع) که عینیت جد و پدر بزرگوارش است، بیش از پیش نمایان شود.
فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۲۲۵ هـ .ق سنگ بنای مسجد سلطانی را نهاد. این مسجد ده هزار مترمربع وسعت دارد و در زمان ناصرالدین شاه بارها تعمیر شد. با نگاهی به تاریخ درمی یابیم در دوران این سه پادشاه فتحعلی شاه، محمدشاه و ناصرالدین شاه بخش اعظم خاک ایران ضمیمه روسیه شد، افغانستان از ایران جدا شد و امتیازات بسیاری به بیگانگان داده شد و برای سرپوش نهادن بر این کارهای خفت بار، تظاهر به دین داری کردند.
ناصرالدین شاه قاجار، به تقلید از ساختمان های اپرا در اروپا، دستور داد تا «تکیه دولت» را در جنوب کاخ گلستان در عمارت شمس العماره که بخشی از «ارک شاهی» بود، بسازند و در آن جا تعزیه برپا دارند.
برای آنکه دریابید، مردم در آن دوران چگونه عزاداری می کردند و حکومت چگونه از آن سوء استفاده می کرد، گزارش رسمی روزنامه «وقایع اتفاقیه» را بخوانید:
«در ایام عاشورا اهالی و سکنه شهر جمیعاً در تکایای محله و محوطه خود از روی اخلاص و جان فشانی در تعزیه داری جناب سیدالشهدا علیه آلاف التحیه و الثناء بستن طاق نما و ملزومات آن قیام و اقدام نمودند، به طوری که از هیچ قسم دریغ و مضایقه ننمودند...
در روز عاشورا که شبیه هفتاد دو تن شهدا رضوان الله علیهم را می آورند به مواظبت عالیجاه زکی خان، کدخدای محله سنگلج تدارکات و مخارج اسباب چراغانی زیاد سر به هزار چراغ می زد و در شب عاشورا در چاله حصار چه در اطراف مرتبه ها و چه از منجنیق به اقسام مختلف ترتیب یافته روشن بود و الی پنج ساعت از شب گذشته اشخاص معارف و غیرمعارف از هر قبیل و هر گروه آمد و شد می کردند و دسته های سینه زن و سنگ زن از تکایای حول و حوش آمده به تعزیه داری مشغول بودند».
تکلیف مردم و بخشی از حکومت روشن شد. اما «تکیه دولت» ناصرالدین شاه.
در سال ۱۲۸۳ هجری قمری، ناصرالدین شاه به دوستعلی خان معیرالممالک دستور داد تا در داخل ارگ سلطنتی تکیه بزرگی برپا دارند. این تکیه مدور و چهار طبقه بود و از آجر و آهن ساخته شد و در زمان خود، یکی از سه «سواد» شهر طهران بود. ساختمان شمس العماره، گنبد مسجد سلطانی و سقف تکیه دولت.
بهتر است روایت دوستعلی خان راجع به تکیه دولت را با هم بخوانیم: «در دو ماه محرم و صفر تهران را عزاخانه حقیقی بود. از هیچ نقطه و به هیچ بهانه صدای ساز و آواز برنمی خواست و مجلس سروری برپا نمی شد، مگر سلام تحویل که در دو ماه مزبور با تمام کیفیت منعقد می گردید. دست کم دویست مجلس سوگواری در نقاط مختلف شهر تشکیل می یافت و دسته های سینه زن و غیره روز و شب در حرکت بودند.
پوش فراخ بر سقف تکیه دولت افراشته و به اصطلاح تکیه را می بستند. مکان مزبور تا اواسط دوره مظفری یک طبقه بلندتر بود و طاقی از چوب داشت. ... هر یک از طاق نماهای تکیه به شاهزاده ای یا به امیر و وزیر و یا به حکمرانی تعلق داشت که با جار و چراغ و آیینه و گلدان و قالیچه و اثاثیه دیگر آن را زینت می کردند و چهل چراغ ها و قندیل ها از سقف آن آویخته، عکس صاحب طاق نما یا یکی از پدرانش را بالای آن قرار می دادند. حکام، پیشکاران خود را از مرکز حکمرانی برای بستن طاق نماها به تهران می فرستادند. دیر بزرگ به خرج شاه آراسته می شد. برگ و تخت وسط که جایگاه تعزیه خوان ها بود، شش چراغ برق بزرگ می آویختند و در ایام عاشورا روز و شب تعزیه داری معمول می گردید. روزها از دو ساعت بعدازظهر تا نزدیک غروب و شب ها از دو ساعت از شب گذشته تا نیمه شب تعزیه خوانی ادامه داشت.
طاق نماهای طبقه اول تا سوم مخصوص اهل اندرون بود که بانوان در طبقه اول و دوم و خدمه در طبقه سوم قرار می گرفتند. در دهه اول محرم بالغ بر دو هزار تن از خانم های وزرا و اشراف و همراهانشان به اندرون می آمدند.
از در بزرگ نارنجستان تا در تکیه دولت در دو سوی تجیری سرخ فام کشیده و خیابانی به عرض سه ذرع بین آن برای عبور اهل حرم می گذاشتند. هنگام رفتن به تکیه بانوان با مهمانان خود دسته دسته از میان تجحیرها می گذشتند... گاه شاه در ابتدای تجحیر به تماشا می ایستاد و با هر دسته از راه مزاح سخن می گفت... جایگاه شاه بالاخانه وسیعی بود که ارسی بزرگ رو به دیوان داشت و دو غرفه در دو طرف آن بود... زن های شهر از صبح با قالیچه و غذایی مختصر آمده، جا می گرفتند و بیشتر آن ها برای امشب می ماندند».
روایت حاج سیاح محلاتی، نشان از سوء استفاده حکومت و انجام کارهای خلاف شرع در روز عاشورا دارد، او می گوید:
«باری ماه محرم اوضاعی است که دیدن می خواهد. روز تاسوعا و عاشورا دسته ها تشکیل می شود. مردم، زن و مرد به تماشای کسانی می رفتند که سر خود را شکافته و غرق خون شده اند، دسته دیگر بدن خود را سوراخ کرده، طپانچه گذرانیده، بعضی سینه خود را قفل کرده، بعضی خود را تا کمر برهنه، با زنجیرها مثل چهار دوال چهار چارپادار به جان خود افتاده، دوش و پشت خود را سیاه کرده، جمعی سنگ به سینه می زنند... در دهه محرم سقاخانه ها ساخته اند و در عاشورا اسب و کتل و نعش ساخته در شهر گردش می دهند. بالجمله غالباً از کارها مانده خرج های زیاد می کنند به مصارفی که قطعاً امام راضی نیست یا قطعاً اطعام مساکین هزار درجه بهتر از آن است لکن چون آخوندها منتفع می شوند عوام را به آنچه نفع خودشان است تشویق می کنند و کسب جرأت گفتن حرف حق یا خیرخواهی به مردم ندارد.
این عنوان محرم و تکیه دولت را اگرچه همه می دانند لکن باز برای یادگار می نویسم در ایران تماشاخانه و تئاتر و باغ عمومی و گردشگاه عمومی و مجامع و روزنامه و کتب و هر چیز که انسان گاهی خود را مشغول کرده از هموم وارده یا از کارها که خسته شده خود را تفریح دهد و رفع خستگی روح نماید، وجود ندارد. موسیقی هم ممنوع است، هر چه برای دل و چشم و گوش موجب تفریح است ممنوع است و کوچه و بازار و محله و همه جا با تنگی و غم و صداهای مریضان و فقراء و سائلان و حرف های فحش و لغو و هرزه و تعفن کثافات و مردار، دل ها خسته و روها عبوس و روح ها مرده، خصوصاً از خوف ها و تقیه ها و فشارها و بغض و کینه و حسد و تخویفات ملاها از بلیات دنیا و عذاب آخرت و وحشت مردم از شدت جهالت از جن و دیو و پری و این نحو خرافات بالکلیه مردم مثل مرده متحرک کند. لابد در زیر این فشارها یک فرح و تفریحی لازم دارند و به هیچ وسیله به آن دسترسی نیست. تنها راهی که هست و کسی نمی تواند از حرکات آشکار ممانعت کند اسم امر دینی و مذهبی است که یک تفریح را لباس مذهبی پوشانیده به آن اشتغالی کند و چون منحصر به همین راه است در آن مبالغه و افراط و اختراعات جدیده می نمایند. مثلاً یکی رفتن به زیارت عتبات یا قبر یکی از امامزاده ها و مخصوصاً حضرت عبدالعظیم(ع) در طهران. می بینی کسی که اصلاً اعتنا به دین و واجبات و محرمات ندارد پولی از حرام و ظلم و دزدی جمع کرده، زن یا مرد در معنی، محض اینکه یک زمانی فارغ از کارها گردشی کرده، راه ها و جاده ها دیده، تماشایی نموده، اشخاص مختلف و کارهای غیرمعمولی و مکرر ببیند، سفری به مشهد طوس یا کربلا و نجف یا مکه می کند یا مختصرتر به قم می رود یا حضرت عبدالعظیم(ع) یا یکی از امامزاده ها عده قلیلی هم البته هستند که از روی عقیده و حسن نیت، با زحمت و رنج بسیار برای زیارت از روی دیانت، متحمل این مسافرت ها می شوند ولی اکثریت ندارند.
محرم و اسم تعزیه داری حضرت سیدالشهداء(ع) را به این صورت در آورده اند از اول محرم تا آخر صفر اولاً زن ها با بسیاری از پارچه های خارجی پوشیده از همین راه کرورها به کیسه خارجه ریخته، می گویند ما برای امام حسین سیاه پوش شده، تعزیه داریم و بعد هر کس به قدر امکان بلکه بسیاری بالاتر از تمکن، با قرض هم مجلس ترتیب می دهند. مرد یا زن خرج ها به چای و قند خارجه و شمع و نفت روسی کرده به اهالی ناهار و شام می دهند. کسانی که در ظرف سال یک تومان به ایتام و فقرا که افتاده از گرسنگی و عریانی و سرما و گرما جان می دهند خرج نمی کنند و اصلاً معارف و تعلیم یا معاجله مریضان و مایه دادن به اهل کسب و دستگیری اقارب را اعتنا ندارند صدها تومان خرج این نحو مجالس کرده، به رقابت هم بر تزیینات می افزایند و ثروت و تجمل و عمارت خود را به این اسم نمایش می دهند و کثرت اعوان و خدام را در این مقام می نمایانند و روزبه روز بر این تشریفات افزوده، دسته ها علم ها بلند می کنند و با طبل و شیپور و موزیک، سینه زنان در محلات گردش می کنند. دسته ای بدن خود را برهنه کرده، با زنجیر چاردوال که برای راندن حیوان است بدن و پشت و دوش زده و بدن را سیاه می کند، هزاران نفر کفن پوشیده، سر خود را شکافته غرق خون می شوند. بالجمله تکیه دولت هم جایی است که از طرف سلطنت برای این کار مقرر است، جای خیلی وسیع و در وسط قبه ای بلند و چوب بندی شده، در اول محرم روی آن چادر کشیده چندین مرتبه و پله ها عقب سر هم ترتیب داده شده، چندین روز از ابتدای محرم آن جا را تزیین می دهند.
هر غرفه ای را یک نفر از وزراء و امراء و شاهزادگان بزرگ و رجال با ثروت به اسم خود آذین بندی می کند و هر چیز بر قیمت از شال و زری و حریر و قالیچه های اعلا و چراغ و جواهرات و بلورآلات که دارند در آن جا جمع کرده، به شکل های مختلف زینت داده، نمایش می دهند و به رقابت یکدیگر که باید غرفه من از همه مزین تر باشد زحمت ها می کشند، خرج ها می کنند که واقعاً تماشا دارد. هر روز صبح یا عصر مثلا چند ساعت مردم خصوصاً خانم ها خود را آراسته در آن جا و غرفه ها جمع می شوند. شاه هم غرفه ای مخصوص دارد که مشرف بر همه جای آن تکیه است، می آید و دوربین هم دارد. بعد یک دسته مرکب از چند نفر خوش جمال و خوش آواز از بچه ها و جوان ها هر یک لباس قشنگ مردانه یا زنانه عربی با روبنده پوشیده، یکی به اسم امام حسین(ع)، یکی عباس(ع)، یکی علی اکبر(ع)، یکی شمر، یکی ابن سعد، یا زینب یا سکینه و سایر نسوان، خود را نمایش داده وضع و حالت یک قضیه را با تفصیلاتی که غالباً دروغ است با نغمات دلچسب و صوت های حزین نمایش و تماشا می دهند و در این بین جوانان خود را به نسوان و نسوان خود را به جوانان می نمایانند! مخصوصاً معروف است شاه تماشای خانم های رجال را می کند و خانم ها مکلف هستند که صورت خود را از شاه نپوشانند، بعضی هم از غمزه و کرمشه فروگذار نمی کنند شاید شاه او را پسندیده، تمجید کرده، به شوهرش مرحتی کند».
آنچه خواندید حقیقتی محض و تأسف بار بود و برای آنکه بیشتر دریابید تا چه حد گفته های حاج سیاح به عنوان یک مخالف ناصرالدین شاه، صحیح است، سخنان وزیر انطباعات، روزنامه خوان و مشیر و مشار شاه، محمدحسن خان اعتمادالسلطنه را بخوانید:
جمعه هفتم محرم سنه ۱۳۰۶ قمری: «... شنیدم دیشب در تکیه دولت تعزیه دیرسلیمان بوده و سفرای انگلیس و ایطالیا با اتباعشان آمده بودند تماشا. بعد از ختم تعزیه، اسماعیل بزاز مقلد معروف با قریب به دویست نفر از مقلدین و عمله طرب بودند
که... و رو بر تکیه کردند و حرکات قبیح از خودشان بیرون آوردند.۵
پنجشنبه هفتم محرم صفر ۱۳۰۱ هجری: «... شنیدم در تکیه دولت که دو سال است نایب ناظر که میل مفرط به بازی دارد و شاه را مستعد این کارها دیده است، روز شهادت حضرت قاسم که با تعزیه بلقیس و سلیمان بیرون می آورند. اقسام حیوانات را که به طور زشت از مقوا ساخته اند به تکیه می آورند. فیل را هم می آورند. پارسال به خیر گذشت، امسال فیل دم تکیه رم کرد. بعد
از شکستن اسباب زیاد، یک زنی را هم زیر دست و پا کشته بود. پناه بر خدا از این وضع عزاداری».۶
روایت جعفر شهری، نه روایت حاج سیاح در آن زمان و نه روایت اعتمادالسلطنه است، او به عنوان یک نویسنده می گوید: «تکیه دولت دارای طبقات سه گانه آن طاق نماهایی با طاق های مقوس بود که در مرتبه دوم و سوم آن پشت پرده زنبوری ها زن های تماشاچی جمع می شدند و طبقه هم کف آن از طرف اعیان و رجال و وزرا و امنا و رؤسای اصناف آذین بندی شده زینت می گردید: هر طاق نما از طاق نمای دیگر بهتر و زیباتر و باشکوه تر بسته می شد که با چشم و هم چشمی کامل و پرخرج ترین سلیقه ها انجام گرفته باید جلب نظر شاه می نمود.
بستن هر طاق نما شامل بود بر گستردن و کوفتن بهترین قالی و قالیچه ها و گرانبها ترین طاق شال ها و آویختن سنگین ترین چلچراغ ها و قرار دادن جالب ترین شمایل ها و نصب خوب ترین سیاهی ها و بیرق ها و علم و کتل ها و دیگر و دیگر اشیاء از قندیل و شمعدان و فانوس و جاروکوی و دیوارکوب و غیره و مظاهر جنگ و ستیز صحرای کربلا از شمشیر و سپر و نیزه و گرز و شش پر و زوبین که با شایستگی و بایستگی تمام جلوه گری کرده. مخصوصاً نور چراغ های برق که در سال های اخیر بر آن ها اضافه شده در و دیوار و اسکلت و چادر و سقف و ستون ها را دیدنی تر می نمود.
افتخار بستن این طاق نماها خود به خود نصیب نمی گردید که باید قبلاً با پیشکشی ها و تقدیمی های قابل توجه از شاه کسب اجازه بکنند و بهترین طاق نماها در اختیار کسی قرار می گرفت که پیشکش ارزشمندتر یا تقدیمی زیادتر داده باشد و همچنین رسم همه ساله بود که در شب هشتم محرم این قرار را با فرستادن نقدینه و تقدیمی تازه تجدید کرده از آن سو مفتخر به خلعت شاهانه طاق شال گردیده اجازه بستن سال دیگر را دریافت نمایند و مسلم بود که ارتقا یا تنزل طاق نماداران که طاق نماهایشان مقابل جایگاه یا در کنار و دور از دیدگاه همایونی باشد نیز بسته به آن بود که آخرین پیشکش شب هشتم را مافوق دیگران یا کمتر از سایرین تقدیم کرده باشند. این همان پولی بود که جهت هر اتفاق کوچک و بزرگ دیگر باید بزرگان و صاحبان اسم و رسم حضور سلاطین قجر تقدیم بکنند، مانند رفتن به سفر، بازگشت از سفر، روز تولد، عروسی، ولادت فرزند، جشن ها و اعیاد، سلام ها و رفع خطرها، نازشست، مهمانی ها، چه در مهمان شدن و چه در مهمان نمودن، نزول اجلال ها جهت ملاقات و احوال پرسی، جهت درخواست حکومت و بازگشت از حکومت و خلاصه در هر کار و برخورد باید با دست پرحضور سلاطین را ادراک کرده هر بار نیز بر آن افزوده به سلاطین قجر تقدیم نمایند و یا کم و زیادی همین تقدیمی ها و پیشکش ها هم بود که می توانستند اندازه چاکری و مقدار
ارادت و دولت خواهی خویش را اثبات بکنند.۷
کار تکیه چنین بود، اما دسته و دسته کشی در خیابان های تهران. عبدالله مستوفی، که خود یکی از شاهزادگان قاجار است، می گوید: «یکی از عزاداری های توده مردم، به خصوص داش ها، سینه زنی بود، که عده ای از اهل هر محل در تکیه یا میدان سر محله جمع شده، یکی نوحه خوانی می کرد و باقی به نوای نوحه خوان سینه می زدند.
«در زمان ناصرالدین شاه، وقتی در سر جلو و عقب رفتن دو تا از دسته ها بین افراد آن ها نزاع و کار به زد و خورد کشیده، چندین فقره سر و دست از طرفین شکست. قضیه با اسامی رؤسای دو دسته بناه رسید. شاه در اسامی اشخاص دقت کرد، بعضی دو اسمی و برخی یک اسمی بودند زیر صورت مجازاتی، به طور کلی، برای هر یک از یک اسمی ها و دو اسمی ها معین ولی مجازات یک اسمی ها را کمتر از دو اسمی ها تعیین نمود». شاه کهنه کار خوب فهمیده بود که اشخاص یک اسمی مثل تقی و نقی و حسین و حسن غیر از اشخاص دو اسمی مثل عبدالله بی غم و باقر بی خون و اکبر بلند و علی نیزه ای و حسین ببری و مهدی گاوکش هستند. دسته اخیر از داش های محل می باشند و البته دسته یک اسمی ها که چندان مداخله ای در این زد و خورد نداشته اند، نباید به قدر دو اسمی ها مجازات شوند.
استبداد حوصله رسیدگی ندارد و کلیه احکام آن برای جلوگیری از وقوع نظیر است نه برای مجازات دادن به اندازه جرم. بنابراین ایراد بر اصل استبداد است نه حکم. حکم ناصرالدین شاه مطابق رویه استبداد و اگر عادلانه نیست لامحاله عاقلانه است و از تکرار نظیر، خوب جلوگیری می کند و آن گاه تفاوت بین مثلاً پنجاه ضربه شلاق که نصیب یک اسمی ها شده با صد ضربه آنکه
گیر دو اسمی ها آمده بود، به قدری با تفاوت بین موت و حیات زیاد است که قابل مقایسه نبوده و این قیاس مع الفارق است.۸
کار تکیه دولت و سوء استفاده از عواطف پاک مردم، با انقراض قاجاریه رو به افول نهاد و کم کم عزاداری بر حسین(ع) و خاندانش، به عنوان مبارزه با خرافات آغاز شد.
رضاشاه در دوران سردار سپه ای، تظاهر به دین داری می کرد و «از روز دوم محرم ۱۳۴۰ قمری در تکیه قزاق خانه واقع در میدان مشق قدیم (باغ ملی) شروع به روضه خوانی و عزاداری و ذکر مصیبت خامس آل عبا گردید. دسته های سینه زن و سنگ زن محلی و صنفی که به آن جا می رفتند از طرف وزیر جنگ (سردار سپه) نسبت به آن ها تحبیب و به هر یک از سران و مؤسسین آن یک طاقه شال داده می شد... روز دهم محرم (روز قتل) دسته قزا ها با یک هیأت و نظم و تشکیلات مخصوص به بازار آمده و چند دسته موزیک در حالی که آهنگ نوا و عزا می نواختند، اسب و یدک همراه داشتند و خود سردار سپه نیز در حالی که سر خود را برهنه کرده بود و کاه روی سر خود می پاشید در جلو دسته دیده می شد. سایر افسران قزاق هم عقب سر مشارالیه به
عزاداری مشغول بودند. دسته ای از قزا ق ها هم سر و صورت خود گل و لجن زده عزاداری می کردند.۹
به محض آنکه رضاخان سردار سپه، رضاشاه شد، با این مراسم به مخالفت برخاست بد نیست روایت بهبودی، پیشکار رضاشاه را نیز در این باره بخوانیم؛ آن هم در مخالفت با این کارها:
«سابقاً در تهران، در ایام محرم و صفر مجالس سوگواری زیاد بود. حتی بیشتر روزها عزاداران، دسته عزاداری مخصوص راه می انداختند. نظامی ها هم به رقابت یکدیگر دسته راه می انداختند. ژاندارمری و بریگاد سرباز و همچنین قزاق ها، هر کدام در محل مخصوص خود حسینیه داشتند و عزاداری می کردند. قزا ق ها در میدان مشق... عزاداری می کردند ... دسته که راه می افتاد معمولاً سران دسته، پیاده در جلو دسته به طور جمعی در حرکت بودند. حضرت اشرف و سایر درجه داران ارشد از قبیل سرتیپ و میرپنج جلو دسته قزاق بودند و شخص معینی که در دامن خود کاه داشت، به طور پراکنده بر سر دیگران کاه می پاشید و موزیک عزا هم مترنم بود. یکی از روزها که از سمت بازار دسته قزاق خیلی مفصلی به خیابان ناصریه در حرکت بودند و سینه زن های قزاق نوحه خوانی می کردند و مجتمعاً سینه می زدند و دم گرفته بودند، این نوحه را می خواندند:
اگر در کربلا قزاق بودی حسین بی یاور و تنها نبودی
بین مردم که کنار خیابان برای تماشا ایستاده بودند، تعدادی از اهالی رشت که در زمان میرزا کوچک خان در زد و خورد قزاق و متجاسرین مورد غارت و چپاول هر دو طرف قرار گرفته و ناراضی بودند، در جواب نوحه خوانی قزاق، آن ها هم نوحه ساخته و می گفتند:
اگر در کربلا قزاق بودی چادر از سر زینب ربودی۱۰
روزگار دیگر روزگار قدیم نبود، و با رفتن رضاشاه و در شهریور ۱۳۲۰ بار دیگر عزاداری ها برپا شد، ولی این بار هم رسوم نکوهیده ای چون قمه زنی، سنگ زنی، تیغ زنی، علم و کتل کشی، برخورد دسته جات سینه زن با هم، به شکل قدیمی احیا شد و پهلوی دوم نیز ادعای دین داری داشت، اما همه چیز در ۲۲ بهمن ۵۷ فرو ریخت و از سال سوم انقلاب برخورد با این رسوم نسنجیده آغاز و مأمورین انتظامی، با آن برخورد می کردند.
از قدیم الایام در تهران تکایا و حسینیه های بسیاری در گوشه و کنار شهر در ایام عاشورای حسینی(ع) پا می گرفت و مردم عادت داشتند و نذر می کردند تا «چهل و یک منبر»۱۱ رفته و دعا و نذر و نیاز بکنند. معروف ترین تکایای تهران در آن روزگار، که برخی به روزگار ما هم رسیده اند، عبارت بودند از:
تکیه سرچشمه، تکیه شیرازی ها، تکیه بزازها، تکیه کفاش ها، تکیه سادات اخوی، تکیه رضاقلی خان، تکیه دانگی، تکیه سرجمبک، تکیه حیاط شاهی، تکیه سیدعلی آقا در اندرونی، تکیه خراسانی ها، تکیه سیدقاسم، تکیه قمی ها، تکیه باجمانلوها، تکیه حاج رجب علی، تکیه دباغ خانه، تکیه در خوانگاه، تکیه افشارها، تکیه عرب ها، تکیه کوچه نقاره چی ها، تکیه ملاقدیر، تکیه سرپولک، تکیه لوطی علی خان، تکیه پهلوان شریف، تکیه زرگرها، تکیه باغ پسته بک و...
و امروز، نه از تکیه دولت خبری است، نه از برخورد دسته ها و ای کاش رسم علامت کشی نیز منسوخ شود و به جای این همه ریخت و پاش و کارهای ناثواب و ناصواب، اندکی بیندیشیم چرا حسین(ع)، در راه احیای دین خدا، از خانمان و زندگی اش گذشت، تا درس عبرتی برای ما باشد.
و حسن ختام، در راه برپایی مراسم محرم از سوی مردم در عهد پهلوی دوم و مخالفت آشکار با این مراسم، از زبان عباس منظرپور:
«خبر شدیم که بچه های پا ماشین» روز عاشورا در سید ملک خاتون سینه زنی می کنند... مدت ها بود که سینه زنی، آن هم در یک مکان مذهبی ندیده بودیم، چون ممنوع بود. اگر یک دسته سینه زنی به راه می افتاد بلافاصله پاسبان های شهربانی به آن حمله می کردند. سینه زن ها را متواری و سردسته های آن ها را دستگیر می کردند... وقتی سینه زنی شروع و صدای مرثیه بلند می شد، هنوز از یکی دو کوچه عبور نکرده بودیم که پاسبان ها حمله می کردند و ما هم منتظر همین لحظه بودیم و اصولا منظورمان همان جنگ و گریز... بود. البته بعضی هایمان یکی دو باتون هم دریافت می کردیم! به محض پیدا شدن سر و کله پاسبان ها، که معمولا دو تا سه نفر بیشتر نبودند، ما مرثیه عزاداری را ترک و شروع بر خواندن این بیت می کردیم:
7:12 am
وکیل
وکیل کسی که از طرف شخص دیگری – اعم از حقوقی یا حقیقی – به موجب عقد وکالت برای انجام کاری مأمور می‌شود.
نایب السلطنه را در دوره صفویه وکیل می‌گفتند و عنوان وکیل الرعایا هم از همین جا برخاسته است.
وکالت
وکالت در فقه و حقوق ایران عبارت از عقدی جایز است، که به موجب آن یکی از طرفین، طرف دیگر را برای انجام امری نایب (جانشین) خود قرار می‌دهد. وکالت دهنده را مُوَکِّل، و وکالت گیرنده را وکیل می‌نامند. وکالت در لغت به معنای واگذار کردن، اعتماد و تکیه کردن به دیگری است.
انحلال
وکالت به یکی از طرق زیر منحل می‌شود:
فوت و جنون و سفه وکیل یا موکل.
عزل وکیل به‌وسیله موکل
استعفای وکیل از سمت وکالت.
از بین رفتن متعلق وکالت
حقوق
حقوق علم بررسی قواعد اجتماعی و سیر تحول این قواعد است. بررسی روابط بین دولت و شهروند (حقوق عمومی)، روابط بین اشخاص خصوصی با هم (حقوق خصوصی). حقوق بین‌الملل نیز به مسائل و روابط بین ملت ها، دولت ها، اشخاص و سازمانها در عرصه فراملی و بین‌دولی می‌پردازد.
حقوق را معمولاً به مجموعه قواعد و مقرراتی که نظم اجتماعی را تامین می‌کند تعریف کرده‌اند.
علم حقوق در شاخه‌های اصلی خود نیز انشعابات داخلی دارد:
در حقوق عمومی:
"حقوق اساسی" به نحوه اعمال حاکمیت ملی، توزیع قدرت در میان قوا، حقوق بنیادین ملت و نهادهای اصلی قدرت با کارکرد هر یک می‌پردازد و "حقوق اداری" به روابط میان سازمانهای اداری دولت با مردم اختصاص دارد.
در "حقوق کیفری" که از رشته‌های مهم حقوق عمومی است که مستقل از آن گسترش یافته است، پدیده مجرمانه شدت و نوع برخورد و میزان قبح جامعه و تحت تأثیر قرار گرفتن افکار عمومی در این خصوص را مورد مطالعه قرار می‌دهد.
در حقوق خصوصی:
رشته اصلی "حقوق مدنی" است که به روابط میان اشخاص صرف نظر از موقع اجتماعی آنان می‌پردازد.
حقوق تجارت
آیین دادرسی
حقوق پزشکی در میان رشته‌های مختلف حقوقی مؤلفه‌ای میان رشته‌ای است. شاخه‌ای از رشته‌های حقوقی است که از اوایل دهه نود میلادی برای اولین بار در کالج سلطنتی انگلیس به عنوان گرایشی از رشته‌های حقوقی مورد توجه قرار گرفت و به تدریج در دانشگاه‌های معتبر دنیا رواج یافت.
در حقوق بین‌الملل:
حقوق بین‌الملل خصوصی که هر یک به شعبات فرعی بسیار تقسیم می‌شوند.
حقوق بین‌الملل عمومی نیز به رابطه دولتها، به منزله اعضای مستقل و برابر در جامعه بین‌المللی، با یکدیگر و با سازمانهای بین‌المللی و اخیراً اشخاص خصوصی می‌پردازد.
"حقوق بشر" که از شاخه‌های جدید حقوق است و جای اصلی آن در فلسفه حقوق قرار دارد، از لحاظ عملی بیشترین مباحث خود را در حقوق بین‌الملل عمومی و حقوق عمومی مطرح ساخته است.
حقوق بشر
حقوق بشر اساسی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوقی است که هر فرد به طور ذاتی، فطری و به صرف انسان بودن از آن بهره‌مند می‌شود. این تعریف ساده عواقب و بازتاب اجتماعی و سیاسی مهمی را برای مردم و حکومت‌ها به دنبال دارد. مطابق اعلامیه جهانی حقوق بشر و سایر اسناد بین‌المللی این حقوق ویژگی‌هایی همچون جهان شمول بودن، سلب ناشدنی، انتقال ناپذیری، تفکیک ناپذیری، عدم تبعیض و برابری طلبی، به هم پیوستگی و در هم تنیدگی را دارا است. از این رو به تمامی افرد در هر جایی از جهان تعلق دارد و هیچ کس را نمی‌توان به صرف منطقه جغرافیایی که در آن زیست می‌کند، از حقوق بشر محروم کرد ضمن اینکه همهٔ افراد فارغ از عواملی چون نژاد، ملیت، جنسیت و غیره در برخورداری از این حقوق با هم برابر و یکسانند و در این خصوص کسی را بر دیگری برتری نیست. این حقوق شامل حقوق طبیعی یا حقوق قانونی که در قوانین ملی و بین‌المللی موجودند می‌شود. دکترین و فعالین حقوق بشر، در فعالیت‌های بین‌المللی خود در زمینه حقوق بین‌الملل، نهادهای جهانی و منطقه‌ای، سیاست‌های دولتی و در فعالیت‌های سازمانهای غیردولتی، اساس و شالودهٔ سیاست‌های عمومی و اختصاصی در این زمینه را بنا نهاده است. در واقع می‌توان گفت در صورتی که جامعهٔ جهانی در فضای صلح، با یک زبان مشترک اخلاقی، گفتگو و مباحثه کنند، این زبان مشترک اخلاقی، در واقع، حقوق بشر نامیده می‌شود. با این وجود هنوز امروزه دکترین حقوق بشر، نظریه‌هایشان را در این مورد با شک و تردید بیان می‌کنند و مباحثه آنها بیشتر در زمینه محتوا، ماهیت و چگونگی توجیه حقوق بشر است. در واقع، پرسش بحث برانگیز همانا خود معنای حق یا حقوقی است که باید به رسمیت شناخته شود و این بحث در گفتمان‌های فیلسوفان همچنان ادامه دارد.
بسیاری از ایده‌های اساسی که محرک جنش حقوق بشر بود، بعد از جنگ جهانی دوم و جنایات هولوکاست گسترش و توسعه یافت، و با تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر درپاریس توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۸ به اوج خود رسید و به رسمیت شناخته شد. در جهان باستان، مفهوم حقوق بشر به گونه‌ای که امروزه وجود دارد نبود. بلکه در جوامع باستانی به صورت مجموعه‌ای مفصل از وظایف بود، که مفاهیمی از جمله، عدالت، مشروعیت سیاسی، شکوفایی انسان که در پی دست یابی به کرامت انسانی حاصل می‌شود و یا خوب بودن، فارغ از عنوان و مفهوم حقوق بشر وجود داشت. معنی مدرن و امروزی حقوق بشر در اوایل دوره مدرن و همراه با سکولاریزاسیون اروپایی از اخلاق یهودی–مسیحی مفهومش گسترده‌تر شد و توسعه یافت. در واقع حقوق بشر از مفهوم حقوق طبیعی گرفته شده است. حقوق طبیعی، نظریه‌ای است که در آن قوه قانونگذار به گونه‌ای عینی و منطقی محدود می‌شود. مطابق این مکتب، منطق بشری، بنیادهای قانون را از طبیعت الهام می‌گیرد، و از طریق قانون طبیعت، ضمانت اجرایی به دست می‌آورد و در واقع بخشی از سنت حقوق طبیعی قرون وسطایی به شمار می‌رود که در دورهٔ روشنگری توسط فیلسوفانی چون جان لاک، فرانسیس هاچسون، ژان ژاک بورلاماکی و غیره تا حدود زیادی مفهوم مدرن پیدا کرد، و در گفتمان سیاسی و انقلاب آمریکا و انقلاب فرانسه هرچه بیشتر توجه جامعه جهانی را به خود جلب کرد. لذا و بر این اساس، نظریه مدرن حقوق بشر، در طول نیمه دوم قرن بیستم، پدید آمده است. و در این دوره فعالیت‌های اجتماعی و گفتمان‌های سیاسی در رأس دستور کار بسیاری از ملل جهان قرار گرفت. بر اساس مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر:
از آنجایی‌که به رسمیت شناختن منزلت ذاتی و حقوق یکسان و انتقال‌ناپذیر همه اعضای خانواده بشری اساس آزادی، عدالت و صلح در جهان است...
— مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر
و بر طبق ماده یک اعلامیه جهانی حقوق بشر:
تمامی ابنای بشر آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظ منزلت و حقوق با هم برابرند به آنها، موهبت عقل و وجدان عطا شده است، و باید نسبت به یکدیگر روحیهٔ برادری داشته باشند.
فلسفه حقوق بشر
فلسفه حقوق بشر، به بررسی مبانی اساسی مفهوم حقوق بشر می‌پردازد و محتوای آن را به نقد می‌کشد. رویکردهای نظری متعددی وجود دارد که قصد آن توضیح چرایی و چگونگی تبدیل حقوق بشر، به بخشی از انتظارات جامعه است. یکی از قدیمی‌ترین فلسفه‌های غرب در مورد حقوق بشر، حاصل اندیشه حقوق طبیعی است که از دلایل مختلف فلسفی یا دینی نشات گرفته است. دیگر نظریه در این زمینه، بر این اساس است، که حقوق بشر، رفتار اخلاقی را تعیین می‌کند و اخلاق اجتماعی انسان با فرایند تکامل بیولوژیکی و اجتماعی توسعه پیدا می‌کند (نظریه دیوید هیوم). حقوق بشر به عنوان یک جامعه شناختی از تنظیم قوانین است. همانطور که در تئوری جامعه شناختی قانون و کار از ماکس وبر، توضیح داده شده است. سایر تئوری‌ها دراین زمینه عبارتند از افراد جامعه اقتدار و مشروعیت قوانین را قبول می‌کنند، در ازای امنیت و مزیت‌های اقتصادی که به دست می‌آورند (مانند نظریه راولز). دو نظریه معاصر دیگر وجود دارند که نظریه منافع و نظریه تلاش نامیده می‌شوند. نظریه منافع، استدلال می‌کند که کارکرد اصلی حقوق بشر، محافظت و ترویج منافع انسان است، در حالیکه نظریه تلاش بر اساس ظرفیت انسان برای آزادی به حقوق بشر اعتبار می‌بخشد.
طبقه‌بندی حقوق بشر
حقوق بشر را می‌توان به گونه‌های مختلف و متفاوتی دسته بندی و طبقه‌بندی کرد. رایج ترین آن در سطح بین‌المللی، شیوه‌ای از طبقه بندی است که حقوق بشر را به حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تقسیم بندی کرده است. حقوق مدنی و حقوق سیاسی، مندرج در مواد بیست و یک تا سی از اعلامیه جهانی حقوق بشر (UDHR) و در میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR) می‌باشد. حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مندرج در مواد ۲۲ تا ۲۸ از اعلامیه جهانی حقوق بشر و در میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.(ICESCR)
تفکیک ناپذیری
اعلامیه جهانی حقوق بشر تفکیک ناپذیر است و کلیت آن را باید محترم شمرد و مورد اجرا قرار داد و هردو بخش حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و حقوق مدنی و سیاسی باید باهم اجرا شوند زیرا حقوق بشر تنها در صورتی موفقیت حاصل خواهد نمود که تمامی بخش‌های آن رعایت گردد.
دسته‌بندی
مدافعان نظریه غیر قابل تفکیک بودن حقوق بشر، بر این باورند که حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با حقوق مدنی و سیاسی اساساً تفاوت دارند و لذا نیازمند روش‌ها و رویکردهای کاملاً متفاوتی در پرداختن به موضوع می‌باشند. و از جمله ویژگیهای حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی عبارتند از:
پوزیتیو (حقوق اثباتی) بودن، به این معنی که نیاز به تصویب از سوی دولت دارند و باید از مجرای قانون گذاری وارد جامعه شوند. در حالیکه حقوق مدنی و سیاسی حقوقی هستند که فرد به صرف انسان بودن از آن بهره‌مند می‌شود و دولت تنها باید از نقض آن جلوگیری کند و نیاز به تصویب ندارد.
محدودیت منابع داشتن، بدین معنی که این حقوق برای دولت هزینه بردار هستند و دولت در ارائه آن به مشکل تامین منبع بر می‌خورد.
محتاج زمان بندی و پیشروی مرحله‌ای هستند و به زمان قابل توجهی برای پیاده‌سازی نیاز دارند.
این حقوق مبهم و غیر قابل اندازه‌گیری، از لحاظ کمیت هستند. و قضاوت در مورد اینکه آیا به اندازه کافی به جامعه ارائه شده است یا باید به مقدار بیشتری ارائه گردد سخت و غیرممکن می‌باشد و در این خصوص نظرات مختلفی وجود دارد.
اجماع ناپذیر، هستند زیرا اتحادی در مورد اینکه چه حقوقی باید به این عنوان ارائه شوند وجود ندارد.
این حقوق سوسیالیستی هستند، و متضاد حقوق سرمایه داری می‌باشند.
این حقوق غیر قابل داوری می‌باشند چرا که در مورد ارایه یا نقض آن نمی‌توان از طریق دادگاه قضاوت نمود.
آرمان گرایانه می‌باشد و نقطه مقابل حقوق قانونی که در واقعیت وجود دارد.
به همین ترتیب ویژگیهای حقوق مدنی و سیاسی عبارتند از:
نگاتیو (حقوق غیر اثباتی) به این معنی که نیازی نیست دولت برای آنها قانونی وضع کند و صرفاً باید به محافظت از این حقوق بپردازد که نقض نگردند.
هزینه بردار نیست و نیازی به منابع مالی ندارند.
فوری هستند و نیاز به برنامه زمانی ندارند به این معنی که بلافاصله بعد از که دولت تصمیم بگیرد می‌تواند آن را ارایه دهد.
دقیق هستند چرا که به آسانی می‌توان آنها را قضاوت و اندازه‌گیری کرد.
غیر نظری و غیر سیاسی هستند.
کاپیتالیست (حقوق سرمایه داری) می‌باشند.
قابل داوری و طرح در دادگاه برای قضاوت می‌باشند.
حقوق قانونی واقعی می‌باشند و آرمان گرایانه نیستند.
اولیویا بال و پل گریدی بر این باورند که به آسانی می‌توان برای هر دو شاخه طبقه بندی فوق، مثال‌هایی ارایه کرد که در طبقه بندی فوق نمی‌گنجند. به عنوان مثال به خصوص در زمینه‌هایی مانند قابل داوری بودن، پوزیتیو بودن، محدودیت منابع و مبهم بودن.
سه نسل
نوع دیگری از طبقه بندی که توسط کارل واساک، ارائه شده است، حقوق بشر را به سه نسل تقسیم می‌کند: حقوق نسل اول: حقوق مدنی و سیاسی، که دربردارنده حقوق مربوط به زندگی و مشارکت سیاسی است. حقوق نسل دوم: حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که شامل حقوق مربوط به امرار معاش می‌شود. حقوق نسل سوم: حقوق جمعی و گروهی، که حقوق مربوط به صلح و حقوق پاکسازی محیط زیست را دربرمی‌گیرد. فارغ از این طبقه بندی حقوق مربوط به نسل سوم بسیار مورد بحث قرار گرفته است. این طبقه بندی در تقابل با نظریه غیر قابل تفکیک بودن قرار می‌گیرد چراکه به طور ضمنی بیان می‌کند که برخی از حقوق می‌توانند به طور مستقل و فارغ از بقیه آنها وجود داشته باشند. کارشناس حقوق بشر فیلیپ آلستون استدلال می‌کند:
اگر هریک از شاخصه‌های حقوق بشر ضروری و مهم تلقی شوند پس در هیچ یک از آنها را نباید مورد بی توجهی قرار داد و این مسئله بسیار مهم است.
او و برخی دیگر معتقد به رعایت احتیاط در اولویت بندی حقوق هستند:
هر گونه اولیت بندی نباید موجب نادیده گرفتن موارد دیگر و نقض آشکار حقوق شود.
— فیلیپ آلستون
اولویت بندی در صورت لزوم، باید پایبند به مفاهیم اصلی و اصولی مانند عدم تبعیض، برابری و مشارکت باشد.
— اولیویا بال و پل گریدی
بعضی از حقوق بشر، حقوقی غیر قابل تفویض هستند. عبارت غیرقابل تفویض به این معنا است که این حقوق اساسی و سلب ناشدنی از طبیعت انسان هستند.
حفاظت بین‌المللی
بعد از جنایاتی که در جنگ جهانی دوم رخ داد نگرانی برای حمایت اجتماعی و حقوقی از حقوق بشر و آزادیهای اساسی و پایه افزایش یافته بود. پایه واساس سازمان ملل متحد و مفاد منشور سازمان ملل متحد ارائه و ایجاد مبنا و بنیادی برای یک سیستم کامل و جامع از حقوق بین‌الملل و تلاش در زمینه حفاظت از حقوق بشر است. از آن زمان به بعد، حقوق بشر بین‌المللی، توسط مجموعه به هم پیوسته‌ای از قرادادها، عهدنامه‌ها، سازمانها و نهادهای سیاسی پایه ریزی شد.
منشور سازمان ملل متحد
مفاد منشور سازمان ملل متحد اساساً برای توسعه و گسترش حفاظت از حقوق بشر بین‌المللی است. در مقدمه آن لزوم پایبندی به حقوق اساسی بشر، حیثیت و ارزش انسانی و تساوی حقوق مرد و زن ذکر شده است. مطابق مورد سوم از ماده یک منشور، بر لزوم همکاری بین‌المللی در زمینه حل مشکلات بین‌المللی که دارای جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی یا بشردوستانه است و در پیشبرد و تشویق احترام به حقوق بشر و آزادیهای اساسی برای همگان بدون تمایز از حیث نژاد، جنس، زبان یا مدهب تاکید شده است. ماده ۵۵ منشور تبیین می‌نماید که:
باتوجه به ضرورت ایجاد شرایط ثبات و رفاه برای تامین روابط مسالمت‌آمیز و دوستانه بین‌الملل براساس احترام به اصل تساوی حقوق و خودمختاری ملل، سازمان ملل متحد امور زیر را تشویق خواهد کرد:
الف- بالا بردن سطح زندگی، فراهم ساختن کار برای حصول شرایط ترقی و توسعه در نظام اقتصادی و اجتماعی؛
ب- حل مسائل بین‌المللی اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و مسائل مربوط به آنها و همکاری بین‌المللی فرهنگی و آموزشی.
ج- احترام جهانی و موثر حقوق بشر و آزادیهای اساسی برای همه بدون تبعیض از حیث نژاد، جنس و زبان یا مذهب.
همچنین ماده پنجاه و شش از منشور از اهمیت بالایی برخوردار است، چون مطابق آن، کلیه اعضا متعهد می‌شوند که برای نیل به مقاصد مذکور در ماده ۵۵ درهمکاری با سازمان ملل متحد اقدامات فردی یا دسته جمعی معمول دارند. رعایت و اجرای این مفاد برای طرفین آن یعنی خود سازمان و اعضا الزامی است و در واقع به عنوان یک تعهد حقوقی برای اعضای سازمان ملل متحد محسوب می‌شود. به طور کلی، مراجع حقوق بشر در منشور مبهم و کلی است و منشور مشتمل بر حقوق قانونی خاصی برای روش اجرای حقوق و محافظت از اجرای آن نیست به دیگر سخن ضمانت اجرایی خاصی برای قوانین آن وجود ندارد، با این وجود از اهمیت حمایت از اجرای حقوق بشر در منشور سازمان ملل متحد نباید کاسته شود. اهمیت حقوق بشر در صحنه جهانی را می‌توان از روی اهمیت آن در چارچوب سازمان ملل متحد پیش بینی کرد و منشور سازمان ملل متحد را می‌توان نقطه شروعی برای گسترش طیف وسیعی از اعلامیه‌ها، عهدنامه‌ها، پیاده‌سازی و اجرایی سازی ارگان‌های سازمان ملل متحد، کمیته‌ها و گزارش‌ها برای حفاظت از حقوق بشر محسوب نمود. حقوقی که توسط منشور سازمان ملل متحد از آنها حمایت می‌شود حقوق مدون و تعریف شده در اعلامیه‌های بین‌المللی حقوق بشر است مانند اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی.
اعلامیه جهانی حقوق بشر
اعلامیه جهانی حقوق بشر توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۸، تا حدودی در پاسخ به جنایات جنگ جهانی دوم، به تصویب رسید. اگر چه اعلامیه جهانی حقوق بشر قطعنامه‌هایی غیر الزام آور و فاقد ضمانت اجرا بود، اما هم اکنون پایبدی و پذیرش حقوق عرفی بین‌الملل تا حدودی قواعد آن را الزام آور ساخته است. اعلامیه جهانی حقوق بشر مصرانه از کشورهای عضو می‌خواهد که برای توسعه و گسترش تعدادی از حقوق انسانی، مدنی، اقتصادی و اجتماعی، تلاش کنند و تاکید می‌نماید که این حقوق بخشی از بنیاد آزادی، عدالت و صلح در جهان می‌باشد. اعلامیه‌های بین‌المللی تلاش می‌کردند برای اینکه به طور قانونی در راستای محدود کردن دولت گام بردارند و سیستم جدیدی را پایه‌گذاری کنند که در آن شهروندان و دولت متقابلاً در قبال هم حق و وظیفه داشته باشند. مطابق مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال ۱۹۴۸:
به رسمیت شناختن منزلت ذاتی و حقوق برابر و مسلم همه اعضای خانواده بشری اساس آزادی، عدالت و صلح در جهان است.
منشور سازمان ملل خواستار ایجاد کمیسیونی برای حقوق بشر بود. النور روزولت، بیوه فرانکلین دلانو روزولت رئیس جمهوری ایالات متحده، ریاست این کمیسیون را در سال ۱۹۴۷ به عهده گرفت. تهیه، تدوین و تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر تحت هدایت و نظارت این زن متواضع و معتقد به کرامت انسانی انجام پذیرفته است. وی از طرف بسیاری از صاحب نظران به عنوان با نفوذ ترین زن قرن بیستم شناخته شده است. اعضای کمیسیون بلافاصله در مورد اینکه به مانند منشوری از حقوق باید چگونه باشد و همچنین چگونگی اجرای آن، با هم موافق نبودند. لذا کمیسیون اقدام به ایجاد یک چارچوب برای اعلامیه جهانی حقوق بشر و معاهدات همراه با آن کرد و اعلامیه جهانی حقوق بشر به سرعت در اولویت قرار گرفت. جان پیتر هامفری استاد حقوق در کانادا، رئیس بخش حقوق بشر دبیرخانه سازمان ملل، اگر چه رسماً عضو هیات مدیره کمیسیون و کمیته تهیه پیش نویس بود، ولی وی تهیه کننده مدارک اولیه چهار صد و هشت صفحه‌ای و اولین پیش نویس اعلامیه برای کمیته تهیه پیش نویس بوده است. او در خلال بحث‌ها نیز، نقش میانجی با ارزشی بین فلسفه‌های مختلف را ایفا نمود هامفری به همراه وکیل فرانسوی رنه کاسین مسئول بسیاری از پژوهش‌های ملی و چگونگی ساختار اسناد بودند، آنچه در اعلامیه حقوق بشر آمده است تفسیری است از اصول اولیه‌ای که ایشان نگاشته بودند. سندی که کاسین آن را نوشته بود شامل اصول اساسی کرامت، آزادی، برابری و برادری در دو ماده اول خود بود. که با حقوق مربوط به افراد جایگزین شد حقوق افراد در ارتباط با یکدیگر و در ارتباط با اجتماعات مانند حقوق معنوی، حقوق عمومی و سیاسی و حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نهایتاً سه ماده اخر در متن نوشته شده توسط کاسین در زمینهٔ محدودیت‌ها وظایف و نظم اجتماعی و سیاسی است. هامفری و کاسین در اعلامیه حقوق بشر اصولی را آوردند که از نظر قانونی قابل اجرا بود. همانطور که در بند سوم از مقدمهٔ اعلامیه جهانی حقوق بشر، سال ۱۹۴۸ منعکس شده است:
از آنجا که بایسته است تا آدمی، به عنوان آخرین راهکار، ناگزیر از شوریدن علیه بیدادگری و ستمکاری نباشد، به پاسداری حقوق بشر از راه حاکمیت قانون همت گمارد.
رنه کاسین پروفسور حقوق مدنی و متخصص در حقوق بین‌الملل به ویژه حقوق بشر در دانشگاه پاریس بود. او زندگیش را وقف دفاع از حقوق مردان، زنان و کودکان کرده بود به طوری که در دهه ۱۹۲۰ وی را پدر یتیمان فرانسه می‌خواندند. در سال ۱۹۶۸ جایزه صلح نوبل را بخاطر تهیه اولین پیش نویس کامل اعلامیه جهانی حقوق بشر دریافت نمود. قسمتی از اعلامیه جهانی حقوق بشر تحقیقی بود که توسط کمیته‌ای از کارشناسان بین‌المللی حقوق بشر از جمله نمایندگانی از همه قاره‌ها و همه ادیان بزرگ و با مشورت رهبرانی مانند مهاتما گاندی طراحی و نوشته شده بود. و شامل عناوینی چون حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‌شد. در این کمیته این فرض پیش بینی شده بود که تمام حقوق بشر تفکیک ناپدیر است و تمام انواع آن به گونه‌ای مرتبط با یکدیگر فهرست شده‌اند. این اصل توسط هریک از اعضای کشورهای مختلف به اتفاق آرا به تصویب رسید. (اعضا عبارت بودند از: جمهوری سوسیالیستی بلاروس شوروی، چکسلواکی، لهستان، عربستان سعودی، جمهوری سوسیالیستی اوکراین شوروی، اتحاد جنوب آفریقا، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، یوگسلاوی) با این حال بعدها موضوع مهم چالش قرار گرفت.
اعلامیه جهانی حقوق بشر به دو شاخه مختلف تقسیم شد که عبارتند از:
میثاق حقوق مدنی وسیاسی
میثاق حقوق اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، هردو میثاق باحق مردم برای تعیین سرنوشت و حاکمیت بر منابع طبیعی خود شروع می‌شود. بحث بر سر این که حقوق بشر بنیادی تر از حقوق اساسی است و یا برعکس تا به امروز همچنان ادامه دارد.
تدوین کنندگان میثاق در ابتدا تنها یک شاخه را در نظر گرفته بودند و پیش نویس اولیه و اصلی تنها شامل حقوق سیاسی و مدنی بود اما بعدها شاخه حقوق اقتصادی، اجتماعی نیز پیشنهاد شد. اختلاف نظر بر سر اینکه کدام شاخه پایه اساسی حقوق بشر را تشکیل می‌دهد، موجب ایجاد دو میثاق حقوق بشر شده است. بحث بر سر این مسئله بود که حقوق اقتصادی و اجتماعی حقوقی آرمان گرایانه می‌باشند و با تعریف حقوق بشر که حقوقی اساسی هستند و مردم به صرف انسان بودن از آن بهره‌مند می‌شوند در تضاد است و میزان حقوق اقتصادی و اجتماعی به میزان ثروت و در دسترس بودن منابع مالی بستگی دارند. علاوه بر این حقوق اجتماعی و اقتصادی به ایدئولوژی یا نظریه اقتصادی پذیرفته شده در جامعه مرتبط می‌گردد. در حالیکه به عکس آن، حقوق اساسی بشر، کاملاً منطبق با طبیعت انسان (توانایی‌های جسمی و روانی) می‌باشند. همچنین دیگر بحث‌ها بر سر این است که حقوق اقتصادی، متناسب با موقعیت افراد الزام آور و ضروری است و نیز در مورد آن اجماع وجود ندارد و همگی در این زمینه توافق دارند که ابزارهای مورد نیاز برای اجرایی کردن حقوق اقتصادی و اجتماعی، با ابزارهای مورد نیازی برای اجرایی نمودن حقوق مدنی و سیاسی کاملاً متفاوت می‌باشند.
این بحث‌ها و تمایل برای هرچه بیشتر به امضا رساندن قوانین حقوق بشر، منجر به ایجاد این دو میثاق شد. بلوک شوروی و تعدادی از کشورهای در حال توسعه بر این باور بودند که باید همه حقوق در یک قطعنامه واحد گنجانیده شود. هردو میثاق به کشورها اجازه می‌دادکه برخی از حقوق را فسخ کنند. و موافقان امضای آن، در معاهده اجماع و اکثریت کافی را بدست نیاوردند.
پیمان نامه‌های بین‌المللی
در سال ۱۹۶۶ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR) و میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی(ICESCR) در سازمان ملل متحد، به تصویب رسید. کشورهایی که این پیمان را امضا کردند رعایت حقوق مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر برایشان الزام آور بود و به ایجاد قوانین مربوط به حقوق بشر، متعهد شدند. از آن زمان به بعد معاهدات و قوانین متعدد دیگر در سطح بین‌المللی ارائه شده‌اند. آنها به طور کلی به عنوان اسناد حقوق بشر شناخته شده است. برخی از این معاهدات مهم که در ارتباط با میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به تصویب رسیده‌اند مانند معاهدات هفت هسته‌ای" عبارتند از:
کنوانسیون رفع همه اشکال تبعیض نژادی (که در سال ۱۹۶۶ به تصویب رسید و در سال ۱۹۶۹ لازم‌الاجرا شد).
کنوانسیون امحای کلیه اشکال تبعیض علیه زنان (که در سال ۱۹۷۹ به تصویب رسید و در سال ۱۹۸۱ لازم‌الاجرا شد).
کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه شکنجه (که در سال ۱۹۸۴ به تصویب رسید و در سال ۱۹۸۴ لازم‌الاجرا شد).
کنوانسیون حقوق کودک (که در سال ۱۹۸۹ به تصویب رسید و در سال ۱۹۸۹ لازم‌الاجرا شد)
کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت (که در سال ۲۰۰۶ به تصویب رسید و در سال ۲۰۰۸ لازم‌الاجرا شد).
کنوانسیون بین‌المللی حمایت از حقوق کارگران مهاجر و اعضای خانواده‌شان (که در سال ۱۹۹۰ به تصویب رسید و در سال ۲۰۰۳ لازم‌الاجرا شد).
نقض حقوق بشر
نقض حقوق بشر زمانی رخ می‌دهد که توسط دولت و یا نهاد غیر دولتی برخی از افراد مورد سوءاستفاده قرار بگیرند، یا حقوق اساسی (از جمله حقوق مدنی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی) آنها انکار و نادیده گرفته شود، و یا هنگامی که هر دولت یا نهاد غیر دولتی بخشی از پیمان میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و یا دیگر حقوق بین‌المللی و حقوق بشر دوستانه را در مورد برخی از افراد رعایت نکند. لذا در مورد نقض حقوق بشر سازمان ملل متحد شورایی را تعیین کرده تحت عنوان شورای امنیت که تنها تریبون و دادگاهی است که در اینگونه موارد تصمیم گیری می‌کند. چنانچه مطابق ماده ۳۹ منشور سازمان ملل متحد: شورای امنیت وجود هرگونه تهدید علیه صلح، نقض صلح، یا عمل تجاوز را احراز و توصیه‌هایی خواهد نمود یا تصمیم خواهد گرفت که برای حفظ یا اعاده صلح و امنیت بین‌المللی به چه اقداماتی برطبق مواد ۴۱ و ۴۲ باید مبادرت شود. سازمانهای غیر دولتی مستقل، از جمله سازمان عفو بین‌الملل، فدراسیون بین‌المللی حقوق بشر، دیده‌بان حقوق بشر، سازمان جهانی مبارزه با شکنجه، خانه آزادی، آزادی بیان بین‌المللی و سازمان ضد برداری، نظارت می‌شود. کار این سازمانها این است که: شواهد و مدارک و اسناد نقض حقوق بشر را جمع آوری می‌کند و و سپس از طریق تحت فشار قرار دادن سعی بر اجرای قوانین حقوق بشر دارد. جنگ‌ها و جنایات جنگی، جنایت علیه بشریت از جمله نسل‌کشی، نقض قوانین بین‌المللی بشردوستانه از جدی ترین موارد نقض حقوق بشر به شمار می‌روند. افشاگری و آگاه ساختن جهان و اعتراض به رفتارهای غیر انسانی اغلب منجر به درخواست برای کمک و گاهی بهبود شرایط می‌شود. شورای امنیت سازمان ملل متحد برای حفظ صلح کار می‌کند و سایر ملل و معاهدات (ناتو)، در هنگام لزوم برای حفاظت از حقوق بشر مداخله می‌کنند.به عنوان مثال در سال‌های ۱۹۵۳ تا ۲۰۱۳ بیش از ۷۰ قطعنامه علیه جنایات اسرائیل در سازمان ملل تصویب شده است. از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۳ تعداد ۱۵۲۳ کودک توسط اسرائیلی‌ها کشته شده‌اند.امریکا به طور متوسط روزانه ۸.۵ میلیون دلار به اسرائیل کمک کرده‌است.اسرائیل تا به حال ۲۷۰۰۰ خانه‌ی فلسطینیان را تخریب کرده است.۵۰۲۳ سیاست‌مدار فلسطینی بازداشت یا زندانی شده‌اند.۲۶۳ شهرک صهیونیست نشین در سرزمین‌های متعلق به فلسطینیان ساخته‌شده‌است. که با جنایات هیتلر قابل مقایسه است.
وکیل کسی که از طرف شخص دیگری – اعم از حقوقی یا حقیقی – به موجب عقد وکالت برای انجام کاری مأمور می‌شود.
نایب السلطنه را در دوره صفویه وکیل می‌گفتند و عنوان وکیل الرعایا هم از همین جا برخاسته است.
وکالت
وکالت در فقه و حقوق ایران عبارت از عقدی جایز است، که به موجب آن یکی از طرفین، طرف دیگر را برای انجام امری نایب (جانشین) خود قرار می‌دهد. وکالت دهنده را مُوَکِّل، و وکالت گیرنده را وکیل می‌نامند. وکالت در لغت به معنای واگذار کردن، اعتماد و تکیه کردن به دیگری است.
انحلال
وکالت به یکی از طرق زیر منحل می‌شود:
فوت و جنون و سفه وکیل یا موکل.
عزل وکیل به‌وسیله موکل
استعفای وکیل از سمت وکالت.
از بین رفتن متعلق وکالت
حقوق
حقوق علم بررسی قواعد اجتماعی و سیر تحول این قواعد است. بررسی روابط بین دولت و شهروند (حقوق عمومی)، روابط بین اشخاص خصوصی با هم (حقوق خصوصی). حقوق بین‌الملل نیز به مسائل و روابط بین ملت ها، دولت ها، اشخاص و سازمانها در عرصه فراملی و بین‌دولی می‌پردازد.
حقوق را معمولاً به مجموعه قواعد و مقرراتی که نظم اجتماعی را تامین می‌کند تعریف کرده‌اند.
علم حقوق در شاخه‌های اصلی خود نیز انشعابات داخلی دارد:
در حقوق عمومی:
"حقوق اساسی" به نحوه اعمال حاکمیت ملی، توزیع قدرت در میان قوا، حقوق بنیادین ملت و نهادهای اصلی قدرت با کارکرد هر یک می‌پردازد و "حقوق اداری" به روابط میان سازمانهای اداری دولت با مردم اختصاص دارد.
در "حقوق کیفری" که از رشته‌های مهم حقوق عمومی است که مستقل از آن گسترش یافته است، پدیده مجرمانه شدت و نوع برخورد و میزان قبح جامعه و تحت تأثیر قرار گرفتن افکار عمومی در این خصوص را مورد مطالعه قرار می‌دهد.
در حقوق خصوصی:
رشته اصلی "حقوق مدنی" است که به روابط میان اشخاص صرف نظر از موقع اجتماعی آنان می‌پردازد.
حقوق تجارت
آیین دادرسی
حقوق پزشکی در میان رشته‌های مختلف حقوقی مؤلفه‌ای میان رشته‌ای است. شاخه‌ای از رشته‌های حقوقی است که از اوایل دهه نود میلادی برای اولین بار در کالج سلطنتی انگلیس به عنوان گرایشی از رشته‌های حقوقی مورد توجه قرار گرفت و به تدریج در دانشگاه‌های معتبر دنیا رواج یافت.
در حقوق بین‌الملل:
حقوق بین‌الملل خصوصی که هر یک به شعبات فرعی بسیار تقسیم می‌شوند.
حقوق بین‌الملل عمومی نیز به رابطه دولتها، به منزله اعضای مستقل و برابر در جامعه بین‌المللی، با یکدیگر و با سازمانهای بین‌المللی و اخیراً اشخاص خصوصی می‌پردازد.
"حقوق بشر" که از شاخه‌های جدید حقوق است و جای اصلی آن در فلسفه حقوق قرار دارد، از لحاظ عملی بیشترین مباحث خود را در حقوق بین‌الملل عمومی و حقوق عمومی مطرح ساخته است.
حقوق بشر
حقوق بشر اساسی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوقی است که هر فرد به طور ذاتی، فطری و به صرف انسان بودن از آن بهره‌مند می‌شود. این تعریف ساده عواقب و بازتاب اجتماعی و سیاسی مهمی را برای مردم و حکومت‌ها به دنبال دارد. مطابق اعلامیه جهانی حقوق بشر و سایر اسناد بین‌المللی این حقوق ویژگی‌هایی همچون جهان شمول بودن، سلب ناشدنی، انتقال ناپذیری، تفکیک ناپذیری، عدم تبعیض و برابری طلبی، به هم پیوستگی و در هم تنیدگی را دارا است. از این رو به تمامی افرد در هر جایی از جهان تعلق دارد و هیچ کس را نمی‌توان به صرف منطقه جغرافیایی که در آن زیست می‌کند، از حقوق بشر محروم کرد ضمن اینکه همهٔ افراد فارغ از عواملی چون نژاد، ملیت، جنسیت و غیره در برخورداری از این حقوق با هم برابر و یکسانند و در این خصوص کسی را بر دیگری برتری نیست. این حقوق شامل حقوق طبیعی یا حقوق قانونی که در قوانین ملی و بین‌المللی موجودند می‌شود. دکترین و فعالین حقوق بشر، در فعالیت‌های بین‌المللی خود در زمینه حقوق بین‌الملل، نهادهای جهانی و منطقه‌ای، سیاست‌های دولتی و در فعالیت‌های سازمانهای غیردولتی، اساس و شالودهٔ سیاست‌های عمومی و اختصاصی در این زمینه را بنا نهاده است. در واقع می‌توان گفت در صورتی که جامعهٔ جهانی در فضای صلح، با یک زبان مشترک اخلاقی، گفتگو و مباحثه کنند، این زبان مشترک اخلاقی، در واقع، حقوق بشر نامیده می‌شود. با این وجود هنوز امروزه دکترین حقوق بشر، نظریه‌هایشان را در این مورد با شک و تردید بیان می‌کنند و مباحثه آنها بیشتر در زمینه محتوا، ماهیت و چگونگی توجیه حقوق بشر است. در واقع، پرسش بحث برانگیز همانا خود معنای حق یا حقوقی است که باید به رسمیت شناخته شود و این بحث در گفتمان‌های فیلسوفان همچنان ادامه دارد.
بسیاری از ایده‌های اساسی که محرک جنش حقوق بشر بود، بعد از جنگ جهانی دوم و جنایات هولوکاست گسترش و توسعه یافت، و با تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر درپاریس توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۸ به اوج خود رسید و به رسمیت شناخته شد. در جهان باستان، مفهوم حقوق بشر به گونه‌ای که امروزه وجود دارد نبود. بلکه در جوامع باستانی به صورت مجموعه‌ای مفصل از وظایف بود، که مفاهیمی از جمله، عدالت، مشروعیت سیاسی، شکوفایی انسان که در پی دست یابی به کرامت انسانی حاصل می‌شود و یا خوب بودن، فارغ از عنوان و مفهوم حقوق بشر وجود داشت. معنی مدرن و امروزی حقوق بشر در اوایل دوره مدرن و همراه با سکولاریزاسیون اروپایی از اخلاق یهودی–مسیحی مفهومش گسترده‌تر شد و توسعه یافت. در واقع حقوق بشر از مفهوم حقوق طبیعی گرفته شده است. حقوق طبیعی، نظریه‌ای است که در آن قوه قانونگذار به گونه‌ای عینی و منطقی محدود می‌شود. مطابق این مکتب، منطق بشری، بنیادهای قانون را از طبیعت الهام می‌گیرد، و از طریق قانون طبیعت، ضمانت اجرایی به دست می‌آورد و در واقع بخشی از سنت حقوق طبیعی قرون وسطایی به شمار می‌رود که در دورهٔ روشنگری توسط فیلسوفانی چون جان لاک، فرانسیس هاچسون، ژان ژاک بورلاماکی و غیره تا حدود زیادی مفهوم مدرن پیدا کرد، و در گفتمان سیاسی و انقلاب آمریکا و انقلاب فرانسه هرچه بیشتر توجه جامعه جهانی را به خود جلب کرد. لذا و بر این اساس، نظریه مدرن حقوق بشر، در طول نیمه دوم قرن بیستم، پدید آمده است. و در این دوره فعالیت‌های اجتماعی و گفتمان‌های سیاسی در رأس دستور کار بسیاری از ملل جهان قرار گرفت. بر اساس مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر:
از آنجایی‌که به رسمیت شناختن منزلت ذاتی و حقوق یکسان و انتقال‌ناپذیر همه اعضای خانواده بشری اساس آزادی، عدالت و صلح در جهان است...
— مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر
و بر طبق ماده یک اعلامیه جهانی حقوق بشر:
تمامی ابنای بشر آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظ منزلت و حقوق با هم برابرند به آنها، موهبت عقل و وجدان عطا شده است، و باید نسبت به یکدیگر روحیهٔ برادری داشته باشند.
فلسفه حقوق بشر
فلسفه حقوق بشر، به بررسی مبانی اساسی مفهوم حقوق بشر می‌پردازد و محتوای آن را به نقد می‌کشد. رویکردهای نظری متعددی وجود دارد که قصد آن توضیح چرایی و چگونگی تبدیل حقوق بشر، به بخشی از انتظارات جامعه است. یکی از قدیمی‌ترین فلسفه‌های غرب در مورد حقوق بشر، حاصل اندیشه حقوق طبیعی است که از دلایل مختلف فلسفی یا دینی نشات گرفته است. دیگر نظریه در این زمینه، بر این اساس است، که حقوق بشر، رفتار اخلاقی را تعیین می‌کند و اخلاق اجتماعی انسان با فرایند تکامل بیولوژیکی و اجتماعی توسعه پیدا می‌کند (نظریه دیوید هیوم). حقوق بشر به عنوان یک جامعه شناختی از تنظیم قوانین است. همانطور که در تئوری جامعه شناختی قانون و کار از ماکس وبر، توضیح داده شده است. سایر تئوری‌ها دراین زمینه عبارتند از افراد جامعه اقتدار و مشروعیت قوانین را قبول می‌کنند، در ازای امنیت و مزیت‌های اقتصادی که به دست می‌آورند (مانند نظریه راولز). دو نظریه معاصر دیگر وجود دارند که نظریه منافع و نظریه تلاش نامیده می‌شوند. نظریه منافع، استدلال می‌کند که کارکرد اصلی حقوق بشر، محافظت و ترویج منافع انسان است، در حالیکه نظریه تلاش بر اساس ظرفیت انسان برای آزادی به حقوق بشر اعتبار می‌بخشد.
طبقه‌بندی حقوق بشر
حقوق بشر را می‌توان به گونه‌های مختلف و متفاوتی دسته بندی و طبقه‌بندی کرد. رایج ترین آن در سطح بین‌المللی، شیوه‌ای از طبقه بندی است که حقوق بشر را به حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تقسیم بندی کرده است. حقوق مدنی و حقوق سیاسی، مندرج در مواد بیست و یک تا سی از اعلامیه جهانی حقوق بشر (UDHR) و در میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR) می‌باشد. حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مندرج در مواد ۲۲ تا ۲۸ از اعلامیه جهانی حقوق بشر و در میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.(ICESCR)
تفکیک ناپذیری
اعلامیه جهانی حقوق بشر تفکیک ناپذیر است و کلیت آن را باید محترم شمرد و مورد اجرا قرار داد و هردو بخش حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و حقوق مدنی و سیاسی باید باهم اجرا شوند زیرا حقوق بشر تنها در صورتی موفقیت حاصل خواهد نمود که تمامی بخش‌های آن رعایت گردد.
دسته‌بندی
مدافعان نظریه غیر قابل تفکیک بودن حقوق بشر، بر این باورند که حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با حقوق مدنی و سیاسی اساساً تفاوت دارند و لذا نیازمند روش‌ها و رویکردهای کاملاً متفاوتی در پرداختن به موضوع می‌باشند. و از جمله ویژگیهای حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی عبارتند از:
پوزیتیو (حقوق اثباتی) بودن، به این معنی که نیاز به تصویب از سوی دولت دارند و باید از مجرای قانون گذاری وارد جامعه شوند. در حالیکه حقوق مدنی و سیاسی حقوقی هستند که فرد به صرف انسان بودن از آن بهره‌مند می‌شود و دولت تنها باید از نقض آن جلوگیری کند و نیاز به تصویب ندارد.
محدودیت منابع داشتن، بدین معنی که این حقوق برای دولت هزینه بردار هستند و دولت در ارائه آن به مشکل تامین منبع بر می‌خورد.
محتاج زمان بندی و پیشروی مرحله‌ای هستند و به زمان قابل توجهی برای پیاده‌سازی نیاز دارند.
این حقوق مبهم و غیر قابل اندازه‌گیری، از لحاظ کمیت هستند. و قضاوت در مورد اینکه آیا به اندازه کافی به جامعه ارائه شده است یا باید به مقدار بیشتری ارائه گردد سخت و غیرممکن می‌باشد و در این خصوص نظرات مختلفی وجود دارد.
اجماع ناپذیر، هستند زیرا اتحادی در مورد اینکه چه حقوقی باید به این عنوان ارائه شوند وجود ندارد.
این حقوق سوسیالیستی هستند، و متضاد حقوق سرمایه داری می‌باشند.
این حقوق غیر قابل داوری می‌باشند چرا که در مورد ارایه یا نقض آن نمی‌توان از طریق دادگاه قضاوت نمود.
آرمان گرایانه می‌باشد و نقطه مقابل حقوق قانونی که در واقعیت وجود دارد.
به همین ترتیب ویژگیهای حقوق مدنی و سیاسی عبارتند از:
نگاتیو (حقوق غیر اثباتی) به این معنی که نیازی نیست دولت برای آنها قانونی وضع کند و صرفاً باید به محافظت از این حقوق بپردازد که نقض نگردند.
هزینه بردار نیست و نیازی به منابع مالی ندارند.
فوری هستند و نیاز به برنامه زمانی ندارند به این معنی که بلافاصله بعد از که دولت تصمیم بگیرد می‌تواند آن را ارایه دهد.
دقیق هستند چرا که به آسانی می‌توان آنها را قضاوت و اندازه‌گیری کرد.
غیر نظری و غیر سیاسی هستند.
کاپیتالیست (حقوق سرمایه داری) می‌باشند.
قابل داوری و طرح در دادگاه برای قضاوت می‌باشند.
حقوق قانونی واقعی می‌باشند و آرمان گرایانه نیستند.
اولیویا بال و پل گریدی بر این باورند که به آسانی می‌توان برای هر دو شاخه طبقه بندی فوق، مثال‌هایی ارایه کرد که در طبقه بندی فوق نمی‌گنجند. به عنوان مثال به خصوص در زمینه‌هایی مانند قابل داوری بودن، پوزیتیو بودن، محدودیت منابع و مبهم بودن.
سه نسل
نوع دیگری از طبقه بندی که توسط کارل واساک، ارائه شده است، حقوق بشر را به سه نسل تقسیم می‌کند: حقوق نسل اول: حقوق مدنی و سیاسی، که دربردارنده حقوق مربوط به زندگی و مشارکت سیاسی است. حقوق نسل دوم: حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که شامل حقوق مربوط به امرار معاش می‌شود. حقوق نسل سوم: حقوق جمعی و گروهی، که حقوق مربوط به صلح و حقوق پاکسازی محیط زیست را دربرمی‌گیرد. فارغ از این طبقه بندی حقوق مربوط به نسل سوم بسیار مورد بحث قرار گرفته است. این طبقه بندی در تقابل با نظریه غیر قابل تفکیک بودن قرار می‌گیرد چراکه به طور ضمنی بیان می‌کند که برخی از حقوق می‌توانند به طور مستقل و فارغ از بقیه آنها وجود داشته باشند. کارشناس حقوق بشر فیلیپ آلستون استدلال می‌کند:
اگر هریک از شاخصه‌های حقوق بشر ضروری و مهم تلقی شوند پس در هیچ یک از آنها را نباید مورد بی توجهی قرار داد و این مسئله بسیار مهم است.
او و برخی دیگر معتقد به رعایت احتیاط در اولویت بندی حقوق هستند:
هر گونه اولیت بندی نباید موجب نادیده گرفتن موارد دیگر و نقض آشکار حقوق شود.
— فیلیپ آلستون
اولویت بندی در صورت لزوم، باید پایبند به مفاهیم اصلی و اصولی مانند عدم تبعیض، برابری و مشارکت باشد.
— اولیویا بال و پل گریدی
بعضی از حقوق بشر، حقوقی غیر قابل تفویض هستند. عبارت غیرقابل تفویض به این معنا است که این حقوق اساسی و سلب ناشدنی از طبیعت انسان هستند.
حفاظت بین‌المللی
بعد از جنایاتی که در جنگ جهانی دوم رخ داد نگرانی برای حمایت اجتماعی و حقوقی از حقوق بشر و آزادیهای اساسی و پایه افزایش یافته بود. پایه واساس سازمان ملل متحد و مفاد منشور سازمان ملل متحد ارائه و ایجاد مبنا و بنیادی برای یک سیستم کامل و جامع از حقوق بین‌الملل و تلاش در زمینه حفاظت از حقوق بشر است. از آن زمان به بعد، حقوق بشر بین‌المللی، توسط مجموعه به هم پیوسته‌ای از قرادادها، عهدنامه‌ها، سازمانها و نهادهای سیاسی پایه ریزی شد.
منشور سازمان ملل متحد
مفاد منشور سازمان ملل متحد اساساً برای توسعه و گسترش حفاظت از حقوق بشر بین‌المللی است. در مقدمه آن لزوم پایبندی به حقوق اساسی بشر، حیثیت و ارزش انسانی و تساوی حقوق مرد و زن ذکر شده است. مطابق مورد سوم از ماده یک منشور، بر لزوم همکاری بین‌المللی در زمینه حل مشکلات بین‌المللی که دارای جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی یا بشردوستانه است و در پیشبرد و تشویق احترام به حقوق بشر و آزادیهای اساسی برای همگان بدون تمایز از حیث نژاد، جنس، زبان یا مدهب تاکید شده است. ماده ۵۵ منشور تبیین می‌نماید که:
باتوجه به ضرورت ایجاد شرایط ثبات و رفاه برای تامین روابط مسالمت‌آمیز و دوستانه بین‌الملل براساس احترام به اصل تساوی حقوق و خودمختاری ملل، سازمان ملل متحد امور زیر را تشویق خواهد کرد:
الف- بالا بردن سطح زندگی، فراهم ساختن کار برای حصول شرایط ترقی و توسعه در نظام اقتصادی و اجتماعی؛
ب- حل مسائل بین‌المللی اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و مسائل مربوط به آنها و همکاری بین‌المللی فرهنگی و آموزشی.
ج- احترام جهانی و موثر حقوق بشر و آزادیهای اساسی برای همه بدون تبعیض از حیث نژاد، جنس و زبان یا مذهب.
همچنین ماده پنجاه و شش از منشور از اهمیت بالایی برخوردار است، چون مطابق آن، کلیه اعضا متعهد می‌شوند که برای نیل به مقاصد مذکور در ماده ۵۵ درهمکاری با سازمان ملل متحد اقدامات فردی یا دسته جمعی معمول دارند. رعایت و اجرای این مفاد برای طرفین آن یعنی خود سازمان و اعضا الزامی است و در واقع به عنوان یک تعهد حقوقی برای اعضای سازمان ملل متحد محسوب می‌شود. به طور کلی، مراجع حقوق بشر در منشور مبهم و کلی است و منشور مشتمل بر حقوق قانونی خاصی برای روش اجرای حقوق و محافظت از اجرای آن نیست به دیگر سخن ضمانت اجرایی خاصی برای قوانین آن وجود ندارد، با این وجود از اهمیت حمایت از اجرای حقوق بشر در منشور سازمان ملل متحد نباید کاسته شود. اهمیت حقوق بشر در صحنه جهانی را می‌توان از روی اهمیت آن در چارچوب سازمان ملل متحد پیش بینی کرد و منشور سازمان ملل متحد را می‌توان نقطه شروعی برای گسترش طیف وسیعی از اعلامیه‌ها، عهدنامه‌ها، پیاده‌سازی و اجرایی سازی ارگان‌های سازمان ملل متحد، کمیته‌ها و گزارش‌ها برای حفاظت از حقوق بشر محسوب نمود. حقوقی که توسط منشور سازمان ملل متحد از آنها حمایت می‌شود حقوق مدون و تعریف شده در اعلامیه‌های بین‌المللی حقوق بشر است مانند اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی.
اعلامیه جهانی حقوق بشر
اعلامیه جهانی حقوق بشر توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۸، تا حدودی در پاسخ به جنایات جنگ جهانی دوم، به تصویب رسید. اگر چه اعلامیه جهانی حقوق بشر قطعنامه‌هایی غیر الزام آور و فاقد ضمانت اجرا بود، اما هم اکنون پایبدی و پذیرش حقوق عرفی بین‌الملل تا حدودی قواعد آن را الزام آور ساخته است. اعلامیه جهانی حقوق بشر مصرانه از کشورهای عضو می‌خواهد که برای توسعه و گسترش تعدادی از حقوق انسانی، مدنی، اقتصادی و اجتماعی، تلاش کنند و تاکید می‌نماید که این حقوق بخشی از بنیاد آزادی، عدالت و صلح در جهان می‌باشد. اعلامیه‌های بین‌المللی تلاش می‌کردند برای اینکه به طور قانونی در راستای محدود کردن دولت گام بردارند و سیستم جدیدی را پایه‌گذاری کنند که در آن شهروندان و دولت متقابلاً در قبال هم حق و وظیفه داشته باشند. مطابق مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال ۱۹۴۸:
به رسمیت شناختن منزلت ذاتی و حقوق برابر و مسلم همه اعضای خانواده بشری اساس آزادی، عدالت و صلح در جهان است.
منشور سازمان ملل خواستار ایجاد کمیسیونی برای حقوق بشر بود. النور روزولت، بیوه فرانکلین دلانو روزولت رئیس جمهوری ایالات متحده، ریاست این کمیسیون را در سال ۱۹۴۷ به عهده گرفت. تهیه، تدوین و تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر تحت هدایت و نظارت این زن متواضع و معتقد به کرامت انسانی انجام پذیرفته است. وی از طرف بسیاری از صاحب نظران به عنوان با نفوذ ترین زن قرن بیستم شناخته شده است. اعضای کمیسیون بلافاصله در مورد اینکه به مانند منشوری از حقوق باید چگونه باشد و همچنین چگونگی اجرای آن، با هم موافق نبودند. لذا کمیسیون اقدام به ایجاد یک چارچوب برای اعلامیه جهانی حقوق بشر و معاهدات همراه با آن کرد و اعلامیه جهانی حقوق بشر به سرعت در اولویت قرار گرفت. جان پیتر هامفری استاد حقوق در کانادا، رئیس بخش حقوق بشر دبیرخانه سازمان ملل، اگر چه رسماً عضو هیات مدیره کمیسیون و کمیته تهیه پیش نویس بود، ولی وی تهیه کننده مدارک اولیه چهار صد و هشت صفحه‌ای و اولین پیش نویس اعلامیه برای کمیته تهیه پیش نویس بوده است. او در خلال بحث‌ها نیز، نقش میانجی با ارزشی بین فلسفه‌های مختلف را ایفا نمود هامفری به همراه وکیل فرانسوی رنه کاسین مسئول بسیاری از پژوهش‌های ملی و چگونگی ساختار اسناد بودند، آنچه در اعلامیه حقوق بشر آمده است تفسیری است از اصول اولیه‌ای که ایشان نگاشته بودند. سندی که کاسین آن را نوشته بود شامل اصول اساسی کرامت، آزادی، برابری و برادری در دو ماده اول خود بود. که با حقوق مربوط به افراد جایگزین شد حقوق افراد در ارتباط با یکدیگر و در ارتباط با اجتماعات مانند حقوق معنوی، حقوق عمومی و سیاسی و حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نهایتاً سه ماده اخر در متن نوشته شده توسط کاسین در زمینهٔ محدودیت‌ها وظایف و نظم اجتماعی و سیاسی است. هامفری و کاسین در اعلامیه حقوق بشر اصولی را آوردند که از نظر قانونی قابل اجرا بود. همانطور که در بند سوم از مقدمهٔ اعلامیه جهانی حقوق بشر، سال ۱۹۴۸ منعکس شده است:
از آنجا که بایسته است تا آدمی، به عنوان آخرین راهکار، ناگزیر از شوریدن علیه بیدادگری و ستمکاری نباشد، به پاسداری حقوق بشر از راه حاکمیت قانون همت گمارد.
رنه کاسین پروفسور حقوق مدنی و متخصص در حقوق بین‌الملل به ویژه حقوق بشر در دانشگاه پاریس بود. او زندگیش را وقف دفاع از حقوق مردان، زنان و کودکان کرده بود به طوری که در دهه ۱۹۲۰ وی را پدر یتیمان فرانسه می‌خواندند. در سال ۱۹۶۸ جایزه صلح نوبل را بخاطر تهیه اولین پیش نویس کامل اعلامیه جهانی حقوق بشر دریافت نمود. قسمتی از اعلامیه جهانی حقوق بشر تحقیقی بود که توسط کمیته‌ای از کارشناسان بین‌المللی حقوق بشر از جمله نمایندگانی از همه قاره‌ها و همه ادیان بزرگ و با مشورت رهبرانی مانند مهاتما گاندی طراحی و نوشته شده بود. و شامل عناوینی چون حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی می‌شد. در این کمیته این فرض پیش بینی شده بود که تمام حقوق بشر تفکیک ناپدیر است و تمام انواع آن به گونه‌ای مرتبط با یکدیگر فهرست شده‌اند. این اصل توسط هریک از اعضای کشورهای مختلف به اتفاق آرا به تصویب رسید. (اعضا عبارت بودند از: جمهوری سوسیالیستی بلاروس شوروی، چکسلواکی، لهستان، عربستان سعودی، جمهوری سوسیالیستی اوکراین شوروی، اتحاد جنوب آفریقا، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، یوگسلاوی) با این حال بعدها موضوع مهم چالش قرار گرفت.
اعلامیه جهانی حقوق بشر به دو شاخه مختلف تقسیم شد که عبارتند از:
میثاق حقوق مدنی وسیاسی
میثاق حقوق اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، هردو میثاق باحق مردم برای تعیین سرنوشت و حاکمیت بر منابع طبیعی خود شروع می‌شود. بحث بر سر این که حقوق بشر بنیادی تر از حقوق اساسی است و یا برعکس تا به امروز همچنان ادامه دارد.
تدوین کنندگان میثاق در ابتدا تنها یک شاخه را در نظر گرفته بودند و پیش نویس اولیه و اصلی تنها شامل حقوق سیاسی و مدنی بود اما بعدها شاخه حقوق اقتصادی، اجتماعی نیز پیشنهاد شد. اختلاف نظر بر سر اینکه کدام شاخه پایه اساسی حقوق بشر را تشکیل می‌دهد، موجب ایجاد دو میثاق حقوق بشر شده است. بحث بر سر این مسئله بود که حقوق اقتصادی و اجتماعی حقوقی آرمان گرایانه می‌باشند و با تعریف حقوق بشر که حقوقی اساسی هستند و مردم به صرف انسان بودن از آن بهره‌مند می‌شوند در تضاد است و میزان حقوق اقتصادی و اجتماعی به میزان ثروت و در دسترس بودن منابع مالی بستگی دارند. علاوه بر این حقوق اجتماعی و اقتصادی به ایدئولوژی یا نظریه اقتصادی پذیرفته شده در جامعه مرتبط می‌گردد. در حالیکه به عکس آن، حقوق اساسی بشر، کاملاً منطبق با طبیعت انسان (توانایی‌های جسمی و روانی) می‌باشند. همچنین دیگر بحث‌ها بر سر این است که حقوق اقتصادی، متناسب با موقعیت افراد الزام آور و ضروری است و نیز در مورد آن اجماع وجود ندارد و همگی در این زمینه توافق دارند که ابزارهای مورد نیاز برای اجرایی کردن حقوق اقتصادی و اجتماعی، با ابزارهای مورد نیازی برای اجرایی نمودن حقوق مدنی و سیاسی کاملاً متفاوت می‌باشند.
این بحث‌ها و تمایل برای هرچه بیشتر به امضا رساندن قوانین حقوق بشر، منجر به ایجاد این دو میثاق شد. بلوک شوروی و تعدادی از کشورهای در حال توسعه بر این باور بودند که باید همه حقوق در یک قطعنامه واحد گنجانیده شود. هردو میثاق به کشورها اجازه می‌دادکه برخی از حقوق را فسخ کنند. و موافقان امضای آن، در معاهده اجماع و اکثریت کافی را بدست نیاوردند.
پیمان نامه‌های بین‌المللی
در سال ۱۹۶۶ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (ICCPR) و میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی(ICESCR) در سازمان ملل متحد، به تصویب رسید. کشورهایی که این پیمان را امضا کردند رعایت حقوق مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر برایشان الزام آور بود و به ایجاد قوانین مربوط به حقوق بشر، متعهد شدند. از آن زمان به بعد معاهدات و قوانین متعدد دیگر در سطح بین‌المللی ارائه شده‌اند. آنها به طور کلی به عنوان اسناد حقوق بشر شناخته شده است. برخی از این معاهدات مهم که در ارتباط با میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به تصویب رسیده‌اند مانند معاهدات هفت هسته‌ای" عبارتند از:
کنوانسیون رفع همه اشکال تبعیض نژادی (که در سال ۱۹۶۶ به تصویب رسید و در سال ۱۹۶۹ لازم‌الاجرا شد).
کنوانسیون امحای کلیه اشکال تبعیض علیه زنان (که در سال ۱۹۷۹ به تصویب رسید و در سال ۱۹۸۱ لازم‌الاجرا شد).
کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه شکنجه (که در سال ۱۹۸۴ به تصویب رسید و در سال ۱۹۸۴ لازم‌الاجرا شد).
کنوانسیون حقوق کودک (که در سال ۱۹۸۹ به تصویب رسید و در سال ۱۹۸۹ لازم‌الاجرا شد)
کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت (که در سال ۲۰۰۶ به تصویب رسید و در سال ۲۰۰۸ لازم‌الاجرا شد).
کنوانسیون بین‌المللی حمایت از حقوق کارگران مهاجر و اعضای خانواده‌شان (که در سال ۱۹۹۰ به تصویب رسید و در سال ۲۰۰۳ لازم‌الاجرا شد).
نقض حقوق بشر
نقض حقوق بشر زمانی رخ می‌دهد که توسط دولت و یا نهاد غیر دولتی برخی از افراد مورد سوءاستفاده قرار بگیرند، یا حقوق اساسی (از جمله حقوق مدنی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی) آنها انکار و نادیده گرفته شود، و یا هنگامی که هر دولت یا نهاد غیر دولتی بخشی از پیمان میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و یا دیگر حقوق بین‌المللی و حقوق بشر دوستانه را در مورد برخی از افراد رعایت نکند. لذا در مورد نقض حقوق بشر سازمان ملل متحد شورایی را تعیین کرده تحت عنوان شورای امنیت که تنها تریبون و دادگاهی است که در اینگونه موارد تصمیم گیری می‌کند. چنانچه مطابق ماده ۳۹ منشور سازمان ملل متحد: شورای امنیت وجود هرگونه تهدید علیه صلح، نقض صلح، یا عمل تجاوز را احراز و توصیه‌هایی خواهد نمود یا تصمیم خواهد گرفت که برای حفظ یا اعاده صلح و امنیت بین‌المللی به چه اقداماتی برطبق مواد ۴۱ و ۴۲ باید مبادرت شود. سازمانهای غیر دولتی مستقل، از جمله سازمان عفو بین‌الملل، فدراسیون بین‌المللی حقوق بشر، دیده‌بان حقوق بشر، سازمان جهانی مبارزه با شکنجه، خانه آزادی، آزادی بیان بین‌المللی و سازمان ضد برداری، نظارت می‌شود. کار این سازمانها این است که: شواهد و مدارک و اسناد نقض حقوق بشر را جمع آوری می‌کند و و سپس از طریق تحت فشار قرار دادن سعی بر اجرای قوانین حقوق بشر دارد. جنگ‌ها و جنایات جنگی، جنایت علیه بشریت از جمله نسل‌کشی، نقض قوانین بین‌المللی بشردوستانه از جدی ترین موارد نقض حقوق بشر به شمار می‌روند. افشاگری و آگاه ساختن جهان و اعتراض به رفتارهای غیر انسانی اغلب منجر به درخواست برای کمک و گاهی بهبود شرایط می‌شود. شورای امنیت سازمان ملل متحد برای حفظ صلح کار می‌کند و سایر ملل و معاهدات (ناتو)، در هنگام لزوم برای حفاظت از حقوق بشر مداخله می‌کنند.به عنوان مثال در سال‌های ۱۹۵۳ تا ۲۰۱۳ بیش از ۷۰ قطعنامه علیه جنایات اسرائیل در سازمان ملل تصویب شده است. از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۳ تعداد ۱۵۲۳ کودک توسط اسرائیلی‌ها کشته شده‌اند.امریکا به طور متوسط روزانه ۸.۵ میلیون دلار به اسرائیل کمک کرده‌است.اسرائیل تا به حال ۲۷۰۰۰ خانه‌ی فلسطینیان را تخریب کرده است.۵۰۲۳ سیاست‌مدار فلسطینی بازداشت یا زندانی شده‌اند.۲۶۳ شهرک صهیونیست نشین در سرزمین‌های متعلق به فلسطینیان ساخته‌شده‌است. که با جنایات هیتلر قابل مقایسه است.
ساعت : 7:12 am | نویسنده : admin
|
مطلب بعدی